Przewodnik po prawie restrukturyzacyjnym i upadłościowym

Prawo upadłościowe – krótkie informacje

Regulacje prawne dotyczące niewypłacalności	Ustawa prawo upadłościowe
Definicja niewypłacalności	utrata zdolności do wykonywania zobowiązań pieniężnych, tj: opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące, lub zobowiązania pieniężne spółki przekraczają wartość jej aktywów, a stan ten trwa dłużej niż dwadzieścia cztery miesiące.
Termin na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości	30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości
Odrzucenie wniosku o ogłoszenie upadłości	dłużnik wykaże, że wierzytelność jest w całości sporna, lub majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego.
Termin zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym	Określony przez sąd – nie krótszy niż 1 miesiąc i nie dłuższy niż 3 miesiące
Czy można zgłosić roszczenie po terminie?	Tak, pod warunkiem pokrycia dodatkowych kosztów

Niewypłacalność

W całym 2022 r. w Polsce odnotowano 349 upadłości firm, czyli o 7,2% mniej niż w 2021 r. (wówczas było to 376). Inflacja najmocniej uderzyła w branżę hotelarską (HoReCa). Z kolei największy wzrost liczby upadłości odnotowano w handlu i naprawie pojazdów samochodowych, przemyśle, informacji i komunikacji, budownictwie. W dobie kryzysu gospodarczego przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą w Polsce lub współpracujący z polskimi kontrahentami powinni znać skutki ogłoszenia upadłości polskich przedsiębiorców oraz zasady prowadzenia postępowania upadłościowego, aby skuteczniej i szybciej reagować w warunkach trudności finansowych partnerów z Polski.

Postępowanie upadłościowe wszczynane jest, gdy dłużnik nie jest w stanie spłacać swoich długów i ma na celu zabezpieczenie majątku oraz spłatę wierzycieli w jak najwyższym stopniu. Kwestie związane ze zgłoszeniem wierzytelności do masy upadłości reguluje ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe.

Cel postępowania upadłościowego

Celem postępowania upadłościowego prowadzonego wobec przedsiębiorcy jest sprzedaż całego majątku dłużnika i przeznaczenie uzyskanych w ten sposób środków na zaspokojenie wierzycieli w jak najwyższym stopniu. Jednocześnie, w miarę możliwości, należy dążyć do zachowania dotychczasowego przedsiębiorstwa dłużnika.

Definicja niewypłacalności?

Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Dłużnik jest niewypłacalny, gdy utracił zdolność do wykonywania swoich zobowiązań pieniężnych, tj. m .in. w przypadku, gdy:

• opóźnienie dłużnika w wykonywaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące, lub
• zobowiązania pieniężne spółki przekraczają wartość jej majątku, a stan ten trwa dłużej niż dwadzieścia cztery miesiące.

Biorąc pod uwagę powyższe, w praktyce niewypłacalność oznacza co do zasady brak środków pieniężnych dostępnych zarówno w kasie, jak i na rachunkach bankowych, w wysokości pozwalającej na regulowanie wymagalnych zobowiązań pieniężnych.

Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości

Wniosek o ogłoszenie upadłości spółki może być złożony przez:

• dłużnika (w przypadku spółki – przez członka zarządu spółki lub inne osoby uprawnione do reprezentacji spółki),
• każdego z wierzycieli osobistych dłużnika,
• inny podmiot lub osoba określona w ustawie Prawo upadłościowe (np. zarządca, kurator itp.).

Co więcej, po stronie dłużnika istnieje nawet ustawowy obowiązek zgłoszenia do sądu wniosku o ogłoszenie upadłości nie później niż w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości (tj. dłużnik stał się niewypłacalny) pod rygorem odpowiedzialności karnej (grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku).

Ponadto, członkowie zarządów spółek powinni również pamiętać, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie może skutkować odpowiedzialnością cywilną za szkodę wyrządzoną niezgłoszeniem wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie oraz odpowiedzialnością solidarną za zobowiązania spółki.

W związku z powyższym, w przypadku wystąpienia przesłanek niewypłacalności, członkowie zarządu powinni niezwłocznie skontaktować się z adwokatem lub radcą prawnym w celu skutecznego i terminowego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Podstawy oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości

Sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli:

• wniosek złożył wierzyciel, a dłużnik wykaże, że wierzytelność jest w całości sporna, a spór powstał między stronami przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, lub
• jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów.

Sąd może również oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli:

• nie istnieje zagrożenie, że dłużnik utraci w krótkim czasie zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, lub
• w razie stwierdzenia, że majątek dłużnika jest obciążony hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w takim stopniu, że pozostały majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.

Koszty postępowania upadłościowego

Osoba składająca wniosek o ogłoszenie upadłości jest zobowiązana do uiszczenia zaliczki na wydatki w toku postępowania upadłościowego w wysokości jednego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego(przeciętne miesięczne wynagrodzenie w IV kwartale 2023 r. wynosi 7539,50 zł).

Ponadto wnioskodawca musi uiścić opłatę sądową od wniosku o ogłoszenie upadłości w wysokości 1.000 zł.

Opłata sądowa / wniosek o ogłoszenie upadłości	1,000 PLN
Zaliczka na wydatki związane z niewypłacalnością	jednego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw(w styczniu 2024r. – 7768,35 zł).

Postępowanie upadłościowe i restrukturyzacyjne

Wniosek o ogłoszenie upadłości nie może być złożony w toku postępowania restrukturyzacyjnego.

W przypadku jednoczesnego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości i wniosku restrukturyzacyjnego, wniosek restrukturyzacyjny podlega rozpoznaniu w pierwszej kolejności, a rozpoznanie wniosku o ogłoszenie upadłości – zawieszeniu.

Tymczasowy nadzorca sądowy

Sąd może zabezpieczyć majątek dłużnika na jego wniosek lub z urzędu, w tym w szczególności poprzez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego.

Dłużnik po ustanowieniu tymczasowego nadzorcy sądowego jest uprawniony do dokonywania jedynie czynności zwykłego zarządu. Do dokonania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu wymagana jest zgoda tymczasowego nadzorcy sądowego pod rygorem nieważności.

Konsekwencje prawne ogłoszenia upadłości

Co z majątkiem niewypłacalnej spółki?

Z chwilą wydania przez sąd postanowienia o ogłoszeniu upadłości zarząd majątkiem przejmuje syndyk. Upadły (jego zarząd) traci jednocześnie prawo do zarządzania, korzystania i rozporządzania majątkiem – wszelkie czynności prawne upadłego dotyczące majątku wchodzącego w skład masy upadłości są bezskuteczne.

Z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości. Syndyk powinien ustalić skład masy upadłości na dzień ogłoszenia upadłości przez sporządzenie spisu inwentarza obejmującego ruchomości, nieruchomości, środki pieniężne i prawa majątkowe upadłego oraz przez sporządzenie listy wierzytelności.

Po ogłoszeniu upadłości składniki masy upadłości nie mogą być obciążone hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w celu zabezpieczenia wierzytelności powstałych przed ogłoszeniem upadłości. Co więcej, hipoteka przymusowa lub zastaw skarbowy nie mogą być ustanowione na masie upadłości także w celu zabezpieczenia wierzytelności powstałych po ogłoszeniu upadłości.

Co z zobowiązaniami upadłego?

Postanowienia umów zawartych przez upadłego uniemożliwiające lub utrudniające osiągnięcie celu postępowania upadłościowego są bezskuteczne w stosunku do masy upadłości. Jednakże umowy przeniesienia własności rzeczy, wierzytelności lub innych praw zawarte w celu zabezpieczenia wierzytelności są skuteczne wobec masy upadłości, jeżeli zostały zawarte w formie pisemnej z datą pewną.

Zobowiązania pieniężne upadłego, których termin płatności jeszcze nie nastąpił, stają się wymagalne z dniem ogłoszenia upadłości, natomiast zobowiązania majątkowe niepieniężne stają się zobowiązaniami pieniężnymi i z tym dniem stają się wymagalne, chociażby termin ich wykonania jeszcze nie nastąpił.

Ustawa Prawo upadłościowe zawiera szczegółowe regulacje w odniesieniu do poszczególnych rodzajów umów i uprawnień syndyka do ich wykonania lub odstąpienia od nich, dlatego skutki ogłoszenia upadłości powinny być oceniane przez profesjonalnego pełnomocnika indywidualnie w odniesieniu do każdej odrębnej umowy.

Co z postępowaniem sądowym po ogłoszeniu upadłości?

Po ogłoszeniu upadłości postępowanie sądowe, administracyjne lub sądowo-administracyjne dotyczące masy upadłości może być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez syndyka masy upadłości lub przeciwko niemu.

Co z postępowaniem egzekucyjnym po ogłoszeniu upadłości?

Postępowanie egzekucyjne skierowane do majątku wchodzącego w skład masy upadłości, wszczęte przed dniem ogłoszenia upadłości, ulega zawieszeniu z dniem ogłoszenia upadłości. Postępowania te ulegają umorzeniu z mocy prawa po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości.

Po dniu ogłoszenia upadłości co do zasady niedopuszczalne jest skierowanie egzekucji do majątku wchodzącego w skład masy upadłości oraz wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu lub zarządzenia zabezpieczenia na majątku upadłego.

Etapy postępowania upadłościowego

Postępowanie upadłościowe składa się zasadniczo z dwóch etapów:

1. postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości oraz
2. postępowanie upadłościowe jako takie

Pierwszy z tych etapów rozpoczyna się z chwilą skutecznego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, a kończy wydaniem postanowienia o ogłoszeniu upadłości lub oddaleniem wniosku o ogłoszenie upadłości. Drugi etap rozpoczyna się dopiero po zakończeniu pierwszego etapu i dopiero z chwilą spełnienia przesłanek niewypłacalności dłużnika, tj. ogłoszenia upadłości dłużnika.

Właściwe postępowanie upadłościowe polega na:

1. Zgłoszeniu wierzytelności przez osoby uprawnione wobec dłużnika;
2. Sporządzenie listy wierzytelności przez syndyka;
3. Ustalenie składu masy upadłości;
4. Likwidacja masy upadłości;
5. Podział środków pomiędzy wierzycieli;
6. Zakończenie postępowania upadłościowego.

Poniżej przedstawiamy krótki opis każdego z tych kroków.

1. Zgłaszanie wierzytelności

Jeśli dłużnik ogłosił upadłość, wierzyciel musi zgłosić swoją wierzytelność do sądu upadłościowego, jeśli tego nie zrobi, może stracić możliwość odzyskania należności w przyszłości.

Jaki jest termin na zgłoszenie wierzytelności w upadłości?

Sąd wydający postanowienie o ogłoszeniu upadłości spółki wzywa wierzycieli do zgłaszania wierzytelności w wyznaczonym terminie, nie krótszym niż miesiąc i nie dłuższym niż trzy miesiące. Jeżeli nie otrzymałeś wezwania, niezwłocznie skontaktuj się z naszą Kancelarią.

Co jeśli nie zgłosiłem wierzytelności?

Zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym jest traktowane jako przewidziana prawem forma dochodzenia wierzytelności. Brak zgłoszenia wierzytelności skutkuje utratą możliwości jej zaspokojenia z masy upadłości. Każdy wierzyciel musi zgłosić wierzytelność do sądu upadłościowego. Jedynie wierzyciele, których wierzytelności są zabezpieczone na majątku upadłego (zastawem, zastawem rejestrowym lub hipoteką) zostaną umieszczeni na liście automatycznie – z urzędu. Niemal regułą jest jednak, że również oni zgłaszają swoje wierzytelności do sądu upadłościowego, aby nie stracić możliwości odzyskania długu.

Jaki jest cel zgłaszania wierzytelności w upadłości?

Zgłoszenie wierzytelności należy traktować jako formę jej dochodzenia w postępowaniu sądowym, a zatwierdzenie listy wierzytelności – jako orzeczenie (wyrok sądu). Zgłoszenie wierzytelności przerywa bieg przedawnienia roszczenia.

Roszczenie powinno być zgłoszone na piśmie w dwóch egzemplarzach. Niestety polskie prawo jest bardzo sformalizowane i stawia szereg specyficznych wymogów. Spełnienie wymogów prawnych jest często bardzo skomplikowane. Zgłoszenie roszczenia niespełniającego wymogów zostanie odrzucone przez sąd i nie wywoła żadnych skutków prawnych.

Czy mogę zgłosić roszczenie po terminie?

Co do zasady, roszczenie może zostać zgłoszone również po upływie terminu na jego zgłoszenie. Sąd zobowiąże wierzyciela do pokrycia dodatkowych kosztów wynikających z opóźnionego zgłoszenia niezależnie od przyczyny opóźnienia. Te dodatkowe koszty to w szczególności koszty postępowania dowodowego, koszty zawiadomień, koszty apelacji. Jeżeli jednak zgłoszenie nastąpi po zatwierdzeniu ostatecznego planu podziału funduszów masy upadłości, wniosek zostanie oddalony. (art. 252 ust. 2 Prawa upadłościowego).

Zgłosiłem wierzytelność, co dalej?

Jeżeli wierzytelność spełnia wymogi, sędzia-komisarz przesyła jej kopię syndykowi. Ten z kolei sprawdza, czy wierzytelność znajduje odzwierciedlenie w księgach rachunkowych upadłego. Na podstawie złożonych odpisów zgłoszeń syndyk sporządza listę wierzytelności.

2. Lista wierzytelności

Syndyk sporządza listę wierzytelności nie później niż w terminie dwóch miesięcy od upływu terminu do zgłaszania wierzytelności, a następnie przekazuje ją sędziemu-komisarzowi. O sporządzeniu i przekazaniu listy ogłasza się w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (MSiG).

W terminie dwóch tygodni od dnia obwieszczenia o sporządzeniu przez syndyka listy wierzytelności wierzyciel i/lub upadły może złożyć do sędziego-komisarza sprzeciw. W przypadku negatywnego rozpatrzenia sprzeciwu, na postanowienie sędziego-komisarza przysługuje zażalenie do sądu upadłościowego.

W przypadku uwzględnienia sprzeciwu lub zażalenia sędzia-komisarz dokonuje sprostowania na liście wierzytelności.

Po zakończeniu lub umorzeniu postępowania upadłościowego wyciąg z zatwierdzonej przez sędziego-komisarza listy wierzytelności, zawierający oznaczenie wierzytelności oraz sumy otrzymanej na jej poczet przez wierzyciela, stanowi tytuł egzekucyjny przeciwko upadłemu, co w praktyce oznacza, że wyciąg z listy zastępuje wyrok przeciwko upadłej spółce.

3. Ustalenie składu masy upadłościowej

Syndyk sporządza spis inwentarza i listę wierzytelności w celu ustalenia składu masy upadłości, a tym samym określa majątek upadłego przeznaczony do sprzedaży w celu zaspokojenia wierzycieli.

Spis inwentarza przedkładany jest sędziemu-komisarzowi wraz z planem likwidacji w terminie trzydziestu dni od dnia ogłoszenia upadłości.

4. Likwidacja masy upadłości

Plan likwidacji określa proponowane sposoby zbycia majątku upadłego, w szczególności sprzedaż przedsiębiorstwa, ściągnięcie wierzytelności od dłużników upadłego oraz egzekucję z jego innych praw majątkowych. Plan likwidacji szacuje również wydatki i ekonomiczne uzasadnienie kontynuowania działalności gospodarczej upadłego.

Likwidacja masy upadłości następuje przez sprzedaż majątku upadłego lub ściągnięcie wierzytelności od dłużników upadłego i wykonywanie jego innych praw majątkowych. Jeżeli nie jest możliwa sprzedaż przedsiębiorstwa jako całości, syndyk sprzedaje poszczególne składniki majątku upadłego oddzielnie.

Syndyk sporządza plan likwidacji wraz z preliminarzem wydatków w terminie trzydziestu dni od ogłoszenia upadłości.

5. Podział środków pomiędzy wierzycieli

Przepisy polskiego prawa upadłościowego określają kolejność, w jakiej wierzyciele mają być spłacani, co wynika z faktu, że według polskiego ustawodawcy niektóre wierzytelności zasługują na zaspokojenie w pierwszej kolejności, a inne powinny być zaspokajane tylko wtedy, gdy upadły nadal posiada środki finansowe.

Pierwszeństwo/Kategorie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym
I Kategoria	wierzytelności pracownicze za czas przed ogłoszeniem upadłości w stosunku do upadłego, z wyjątkiem wierzytelności osób zarządzających upadłym; należności rolników z tytułu dostaw produktów rolnych; renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa i inne w części za okres przed ogłoszeniem upadłości składek na ubezpieczenie społeczne za okres ostatnich trzech lat przed dniem ogłoszenia upadłości; niektóre inne należności powstałe w toku ewentualnego postępowania restrukturyzacyjnego.
II kategoria	Druga kategoria formułowana jest zgodnie z zasadą pozostałości. Składają się na nią pozostałe należności niepodlegające zaspokojeniu w innych kategoriach, w szczególności podatki i inne opłaty publiczne oraz pozostałe należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne.
III Kategoria	Trzecią kategorię stanowią odsetki od należności zaliczonych do wyższych kategorii w kolejności zaspokajania kapitału, a także grzywny sądowe i administracyjne oraz należności z tytułu darowizn i zapisów.
IV Kategoria	W praktyce do wyczerpania środków dochodzi zazwyczaj na znacznie wcześniejszym etapie, dlatego wierzyciele z czwartej kategorii spłacani są zazwyczaj w drodze wyjątku. Kategoria ta obejmuje wierzytelności wspólników lub akcjonariuszy z tytułu pożyczki lub innej czynności prawnej o podobnych skutkach, w szczególności dostawy towarów z odroczonym terminem płatności, dokonanej na rzecz upadłego będącego spółką kapitałową w okresie pięciu lat przed ogłoszeniem upadłości, wraz z odsetkami.

W przypadku powzięcia informacji o możliwości ogłoszenia upadłości polskiego dłużnika, prosimy o kontakt w celu sprawdzenia, a jeśli tak się stanie, zgłosimy roszczenie do sądu upadłościowego.

6. Plan podziału

Plan podziału to wykaz wypłat przewidzianych dla poszczególnych wierzycieli umieszczonych na liście wierzytelności, określający sposób realizacji ich praw w postępowaniu upadłościowym.

Plan podziału sporządza syndyk i przedstawia go sędziemu-komisarzowi.

Sędzia-komisarz zawiadamia o tym upadłego i członków komitetu wierzycieli oraz ogłasza, że plan podziału można przeglądać w sekretariacie sądu, a sprzeciwy od planu podziału można składać w terminie dwóch tygodni od dnia obwieszczenia. Jeżeli sprzeciw nie został złożony, sędzia-komisarz zatwierdza plan podziału.

Plan podziału zostanie wykonany niezwłocznie po jego zatwierdzeniu.

7. Zakończenie postępowania upadłościowego

Postępowanie upadłościowe rzadko kończy się zaspokojeniem wszystkich wierzycieli upadłego, gdyż zazwyczaj sytuacja finansowa upadłego dłużnika jest na tyle trudna, że nie pozwala na pełną spłatę wszystkich wierzycieli. Niemniej jednak jest to jeden ze sposobów zakończenia postępowania upadłościowego. Drugim z tych sposobów jest również wykonanie planu podziału.

Sąd umarza postępowanie w przypadku zaistnienia przeszkód do jego kontynuowania, tj. w przypadku gdy:

• majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania, lub
• wszyscy wierzyciele złożyli wspólny wniosek o umorzenie postępowania.

FAQ – Niewypłacalność w Polsce

Prawo restrukturyzacyjne

Restrukturyzacja w Polsce/Szybkie fakty

Regulacje prawne dotyczące restrukturyzacji	Polskie prawo restrukturyzacyjne
Cel restrukturyzacji	uniknięcie ogłoszenia upadłości poprzez zawarcie układu z wierzycielami oraz w przypadku postępowania sanacyjnego – także przeprowadzenie działań sanacyjnych pod warunkiem zabezpieczenia słusznych praw wierzycieli.
Rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych	postępowanie o zatwierdzenie układu przyspieszone postępowanie układowe, postępowanie układowe, postępowanie naprawcze.
Podstawowe cechy postępowania o zatwierdzenie układu	pozasądowy charakter, postępowanie jest inicjowane przez dłużnika i prowadzone głównie przez wybranego nadzorcę układu. Rola sądu restrukturyzacyjnego pojawia się dopiero na etapie kontroli legalności przyjętego układu, może być prowadzone, jeżeli suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem nie przekracza 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem, zawarcie umowy z nadzorcą układu co do zasady nie ogranicza dłużnika w zarządzaniu jego majątkiem.
Termin zawarcia układu	Nie wcześniej niż 3 miesiące i nie później niż 1 dzień przed dniem złożenia do sądu wniosku o zatwierdzenie układu.
Większość głosów za przyjęciem układu	Większość osobowa – więcej niż połowa głosów za układem spośród ogólnej liczby głosujących wierzycieli, oraz większość kapitałowa – 2/3 sumy wierzytelności przysługujących głosującym wierzycielom.
Termin na wydanie przez sąd postanowienia o zatwierdzeniu układu	2 tygodnie od dnia złożenia wniosku.
Odmowa zatwierdzenia układu	Jeżeli układ narusza prawo, jest oczywiste, że układ nie zostanie wykonany, lub suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem przekracza 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem, warunki są rażąco niekorzystne dla wierzycieli, którzy głosowali przeciwko układowi i złożyli zastrzeżenia.

Restrukturyzacja w Polsce/Przegląd

Celem restrukturyzacji jest z kolei uniknięcie upadłości i osiągnięcie porozumienia z wierzycielami. Jak podaje Centralny Ośrodek Informacji Gospodarczej, na spadającą liczbę upadłości w 2022 r. wpływ ma rosnąca liczba postępowań restrukturyzacyjnych. Wszystko dzięki temu, że postępowanie to (postępowanie o zatwierdzenie układu) można rozpocząć bez udziału sądu i bez wielomiesięcznego oczekiwania na postanowienie o jego otwarciu. Postępowanie o zatwierdzenie układu, jako jeden z trybów postępowania restrukturyzacyjnego, jest stosunkowo szybkie, również dlatego, że zarówno dłużnik, jak i doradca restrukturyzacyjny muszą zrobić wszystko, aby w tym terminie zawrzeć układ.

Zasady i tryb postępowania restrukturyzacyjnego reguluje ustawa z dnia 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne.

Rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych

• postępowanie o zatwierdzenie układu,
• przyspieszone postępowanie układowe,
• postępowanie układowe,
• postępowania sanacyjne.

Z uwagi na fakt, że dłużnicy najczęściej ubiegają się o restrukturyzację w ramach postępowań o zatwierdzenie układu (np. w 2022 r. stanowiły one 90,12% wszystkich postępowań), w dalszej części artykułu skupimy się wyłącznie na tym rodzaju postępowań.

Restrukturyzacja – zatwierdzenie układu

Cechami charakterystycznymi postępowania o zatwierdzenie układu, które odróżniają to postępowanie od innych postępowań restrukturyzacyjnych, są:

• jego pozasądowy charakter. Postępowanie inicjowane jest przez dłużnika, który podpisuje umowę z wybranym nadzorcą układu (posiadającym status doradcy restrukturyzacyjnego). Zbieranie głosów wierzycieli co do propozycji układowych również odbywa się bez ingerencji sądu. Rola sądu restrukturyzacyjnego pojawia się dopiero na etapie kontroli legalności przyjętego układu, a warunkiem skuteczności zawartego układu z wierzycielami jest jego formalne zatwierdzenie przez sąd rozpoznający wniosek w tym zakresie,
• może być prowadzone, jeżeli suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem nie przekracza 15 % sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem,
• zawarcie umowy z nadzorcą układu nie ogranicza dłużnika w zarządzie jego majątkiem, do czasu wydania postanowienia sądu o zatwierdzeniu układu, z wyjątkiem sytuacji, gdy opublikowano obwieszczenie o wyznaczeniu terminu zawarcia układu (zob. pkt 4 poniżej).

Dwa warianty postępowania o zatwierdzenie układu

Dłużnik może skorzystać z jednej z dwóch opcji postępowania o zatwierdzenie układu:

• Nadzorca układu może opublikować obwieszczenie o wyznaczeniu terminu układowego, co uruchamia szczególną ochronę nad dłużnikiem. Ochrona ta trwa 4 miesiące od dnia ogłoszenia układu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (dłużnik może również złożyć wniosek o zatwierdzenie układu w celu objęcia go ochroną do czasu prawomocnego zakończenia lub umorzenia postępowania). Ochrona obejmuje m.in. zawieszenie postępowań egzeku cyjnych z majątku dłużnika czy niedopuszczalność wypowiedzenia umów o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika (np. najmu, dzierżawy, pożyczki, poręczenia, leasingu, ubezpieczenia, licencji itp.) bez zgody rady wierzycieli. Ponadto po ukazaniu się obwieszczenia dokonanie przez dłużnika czynności przekraczających zwykły zarząd będzie wymagało zgody nadzorcy układu.
• Postępowanie toczy się bez dokonania ww. obwieszczenia, tj. bez ochrony przed egzekucją, ale także bez ograniczeń w zakresie zarządu majątkiem własnym dłużnika.

Dzień układowy

Dzień układowy to dzień, na podstawie którego ustala się krąg wierzycieli uprawnionych do głosowania nad układem oraz ocenia się skutki układu na etapie jego zatwierdzania przez sąd. Wierzytelności powstałe po dniu układowym nie są objęte układem. Ponadto do wierzytelności układowych zalicza się odsetki od wierzytelności objętych układem za okres od dnia zawarcia układu.

Dłużnik musi wyznaczyć dzień układowy niezwłocznie po podpisaniu umowy z nadzorcą układu. Restrukturyzacja bez tej czynności nie będzie mogła być skutecznie przeprowadzona.

Dzień układowy przypada nie wcześniej niż na trzy miesiące i nie później niż na jeden dzień przed dniem złożenia do sądu wniosku o zatwierdzenie układu.

Układ częściowy

Układ częściowy ma zastosowanie w sytuacjach, w których nie jest konieczne zawarcie układu ze wszystkimi wierzycielami. W praktyce układ częściowy stosowany jest w przypadku dużych przedsiębiorstw, które posiadają wielu wierzycieli, a zaproponowanie satysfakcjonujących propozycji układowych dla wszystkich wierzycieli jest niemożliwe lub niecelowe. W takim przypadku głównym celem jest zawarcie układu jedynie z wierzycielami strategicznymi lub największymi.

Wybór wierzycieli objętych układem częściowym następuje na podstawie obiektywnych, jednoznacznych i ekonomicznie uzasadnionych kryteriów dotyczących stosunków prawnych łączących wierzycieli z dłużnikiem, z których to stosunków wynikają zobowiązania objęte propozycjami układowymi. Ustalenie kryteriów w celu pominięcia wierzyciela sprzeciwiającego się zawarciu układu częściowego jest niedopuszczalne pod rygorem odmowy zatwierdzenia układu przez sąd.

Układ częściowy może zostać przyjęty większością 2/3 (66,6 %) głosów wierzycieli, które oblicza się na podstawie udziałów w ogólnej sumie wierzytelności przysługujących wierzycielom objętym układem częściowym i uprawnionym do głosowania.

Etapy restrukturyzacji (postępowania o zatwierdzenie układu)

Można wyróżnić następujące etapy postępowania o zatwierdzenie układu (sytuacja modelowa):

1 – Dłużnik podpisuje z doradcą restrukturyzacyjnym umowę o pełnienie funkcji nadzorcy układu.

Nadzorcą układu, z którym dłużnik zawiera umowę o nadzorowanie przebiegu tego postępowania, może być wyłącznie osoba posiadająca licencję doradcy restrukturyzacyjnego.

Nadzorca układu informuje dłużnika o dostępnych dla niego źródłach finansowania, w tym pomocy publicznej, a także współpracuje z dłużnikiem w celu uzyskania tego finansowania. Jeżeli istnieje taka potrzeba i możliwość, nadzorca układu podejmuje działania w celu pozyskania dodatkowego źródła finansowania działalności dłużnika, w tym pomocy publicznej.

W ramach sprawowanego nadzoru nadzorca układu może kontrolować czynności dłużnika dotyczące jego mienia, a także przedsiębiorstwa dłużnika, w tym sprawdzać, czy mienie dłużnika niewchodzące w skład przedsiębiorstwa jest dostatecznie zabezpieczone przed zniszczeniem lub utratą.

Do czynności nadzorcy układu należy w szczególności:

• sporządzenie wraz z dłużnikiem planu restrukturyzacyjnego,
• przygotowanie wraz z dłużnikiem propozycji układowych,
• sporządzanie listy wierzytelności oraz listy wierzytelności spornych,
• współpraca z dłużnikiem w zakresie sprawnego i zgodnego z prawem zbierania głosów przy zachowaniu praw wierzycieli,
• złożenie sprawozdania o możliwości wykonania układu.

W przypadku i po ukazaniu się obwieszczenia(vide ust. 4.1 powyżej), czynności przekraczające zwykły zarząd podejmowane przez dłużnika będą wymagały zgody nadzorcy układu.

2 – Nadzorca układu i dłużnik opracowują propozycje układowe

Restrukturyzacja zobowiązań dłużnika może być przeprowadzona na wiele sposobów, w szczególności poprzez:

• odroczenie terminu zaspokojenia;
• rozłożenie spłaty na raty;
• zmniejszenie ich wysokości;
• konwersja wierzytelności na akcje;
• zmiana, zamiana lub uchylenie prawa zabezpieczającego określoną wierzytelność itp.

3 – Głosowanie nad układem

Głosowanie nad układem może odbywać się poprzez oddanie głosów na kartach do głosowania umieszczonych w systemie teleinformatycznym (KRZ), gdzie głosy zbiera nadzorca układu, albo osobiście, jeżeli nadzorca układu zwołuje zgromadzenie wierzycieli w celu głosowania za układem.

Po wyznaczeniu terminu układowego nadzorca układu zamieszcza karty do głosowania w systemie KRZ oraz zawiadamia listownie wszystkich wierzycieli objętych układem o sposobie głosowania. Jeżeli nadzorca podejmie decyzję o zwołaniu zgromadzenia wierzycieli, zawiadamia o jego terminie, przedstawiając jednocześnie propozycje układowe.

Do przyjęcia układu wymagane są dwie większości:

• pierwsza nazywana jest większością osobistą i polega na uzyskaniu ponad połowy głosów za układem spośród ogólnej liczby głosujących wierzycieli,
• druga, zwana większością kapitałową, polega na uzyskaniu większości 2/3 ogólnej liczby wierzytelności przysługujących głosującym wierzycielom.

4 – Złożenie wniosku o zatwierdzenie układu do sądu restrukturyzacyjnego

Po przyjęciu układu przez wierzycieli, jak wskazano powyżej, nadzorca układu składa do sądu restrukturyzacyjnego wniosek o zatwierdzenie układu.

Wniosek powinien zawierać m.in. oznaczenie dłużnika, propozycje układowe, a także wynik głosowania wierzycieli. Do wniosku należy dołączyć zebrane karty do głosowania, a także sprawozdanie nadzorcy układu.

5 – Rozpatrzenie wniosku przez sąd

Sąd wydaje postanowienie o zatwierdzeniu układu w terminie dwóch tygodni od dnia złożenia wniosku.

6 – Wydanie postanowienia o zatwierdzeniu układu albo odmowie zatwierdzenia układu

Od dnia wydania postanowienia o zatwierdzeniu układu do dnia jego wejścia w życie:

• postępowanie egzekucyjne dotyczące wierzytelności objętej układem ulega zawieszeniu z mocy prawa,
• wierzyciel posiadający wierzytelność zabezpieczoną na mieniu dłużnika hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką okrętową może w toku przyspieszonego postępowania układowego prowadzić egzekucję wyłącznie z przedmiotu zabezpieczenia,
• nadzorca układu wykonuje uprawnienia nadzorcy sądowego. Po wydaniu przez sąd postanowienia o zatwierdzeniu układu dłużnik może dokonywać jedynie czynności zwykłego zarządu. Na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu wymagana jest zgoda nadzorcy sądowego. Czynność przekraczająca zakres zwykłego zarządu dokonana bez wymaganej zgody jest nieważna.

7 – Odwołanie od postanowienia o zatwierdzeniu układu

Na postanowienie sądu w przedmiocie zatwierdzenia lub odmowy zatwierdzenia układu przysługuje zażalenie. Odwołanie wnosi się w terminie dwóch tygodni od opublikowania postanowienia sądu w KRZ.

Skutki prawomocnie zatwierdzonego układu

Po zakończeniu sądowego etapu postępowania restrukturyzacyjnego cały zarząd wraca do dłużnika. Obowiązkiem dłużnika jest wykonanie układu.

Po uprawomocnieniu się postanowienia sądu nadzorca układu staje się nadzorcą wykonania układu, chyba że układ stanowi inaczej. Nadzorca kontroluje wykonywanie układu przez dłużnika i raz na trzy miesiące składa sądowi sprawozdanie.

Zakończenie postępowania restrukturyzacyjnego przewiduje również umorzenie postępowań zabezpieczających i egzeku cyjnych prowadzonych przeciwko dłużnikowi w celu zaspokojenia wierzytelności objętych układem.

Odmowa zatwierdzenia układu

Sąd odmawia zatwierdzenia układu, jeżeli narusza on prawo, w szczególności przewiduje udzielanie pomocy publicznej w sposób sprzeczny z przepisami lub jest oczywiste, że układ nie będzie wykonywany.

Sąd może odmówić zatwierdzenia układu, jeżeli jego warunki są rażąco krzywdzące dla wierzycieli, którzy głosowali przeciwko układowi i zgłosili zastrzeżenia.

Sąd odmawia zatwierdzenia układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu albo w przyspieszonym postępowaniu układowym, jeżeli suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem przekracza 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem.

Umorzenie postępowania restrukturyzacyjnego

Sąd umarza postępowanie restrukturyzacyjne, jeżeli w szczególności:

• prowadzenie postępowania zmierzałoby do pokrzywdzenia wierzycieli,
• układ nie został przyjęty,
• uprawomocniło się postanowienie o ogłoszeniu upadłości dłużnika,
• w terminie 4 miesięcy od dnia obwieszczenia nie zostanie złożony do sądu wniosek o zatwierdzenie układu.

Sąd może umorzyć postępowanie restrukturyzacyjne, jeżeli w szczególności okoliczności sprawy, tj. np. zachowanie dłużnika, wskazują, że układ nie zostanie wykonany.

Niepowodzenie restrukturyzacji – co dalej może zrobić dłużnik?

W przypadku niepowodzenia restrukturyzacji, tj. w przypadku wydania postanowienia o umorzeniu postępowania restrukturyzacyjnego lub postanowienia o odmowie zatwierdzenia układu, dłużnik nadal może złożyć uproszczony wniosek o ogłoszenie upadłości w terminie przewidzianym na wniesienie zażalenia na postanowienie sądu (14 dni).