Wydziedziczenie
- Prawo spadkowe
- Dziedziczenie ustawowe
- Dziedziczenie testamentowe
- Podatek od spadku
- Dziedziczenie nieruchomości
Ostatnia aktualizacja: 11.03.2025
Czym jest wydziedziczenie?
W języku potocznym termin „wydziedziczenie” obejmuje wszystkie sytuacje, w których spadkodawca pozbawia swoich spadkobierców udziału w spadku. Kodeks cywilny posługuje się jednak tym terminem wyłącznie w odniesieniu do pozbawienia zstępnych, małżonka i rodziców prawa do zachowku. W tym przypadku można mówić o wydziedziczeniu sensu stricto. Wydziedziczenia można dokonać jedynie w testamencie.
Pozbawienie spadkobiercy ustawowego udziału w spadku jest dość powszechne w dziedziczeniu testamentowym. Wydziedziczenie może być dorozumiane – spadkodawca wskaże inną osobę jako spadkobiercę całego spadku.
Wydziedziczenie może również nastąpić w drodze tzw. testamentu negatywnego. Termin ten odnosi się do testamentu, którego jedynym celem jest pozbawienie spadkobiercy ustawowego jego udziału w spadku. Może on brzmieć następująco: „Moją wolą jest, aby moja najstarsza córka nie dziedziczyła po mnie”.
W powyższej sytuacji do dziedziczenia uprawnione są pozostałe dzieci i małżonek spadkodawcy, z wyłączeniem najstarszej córki (najstarsza córka zachowuje jednak prawo do zachowku).
Prawo polskie nie przewiduje wprost możliwości sporządzenia testamentu negatywnego. Ani orzecznictwo, ani piśmiennictwo nie kwestionuje jednak jego dopuszczalności.
Jakie mogą być przyczyny wydziedziczenia?
Wydziedziczenie sensu stricto, czyli pozbawienie prawa do zachowku, jest najsurowszą sankcją wobec spadkobiercy ustawowego, który postępuje w sposób naganny. Wydziedziczenie jest możliwe, gdy spadkobierca przymusowy wbrew woli spadkodawcy uporczywie narusza zasady współżycia społecznego.
Innym powodem jest popełnienie umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy godności w stosunku do spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób. Wydziedziczenie może nastąpić również w sytuacji, gdy spadkobierca uporczywie zaniedbuje swoje obowiązki rodzinne względem spadkodawcy.
Należy zaznaczyć, że chodzi tu o obowiązki rodzinne, a więc nie tylko obowiązek alimentacyjny, ale także np. obowiązek opieki i pomocy niedołężnemu rodzicowi.
Co istotne, przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z treści testamentu. Aby wydziedziczenie było skuteczne, ważne jest również, aby przyczyna ta istniała w rzeczywistości.
Jakie są skutki prawne wydziedziczenia?
Konsekwencją wydziedziczenia jest to, że osoba wydziedziczona traci prawo do żądania zachowku od jego spadkobierców. Jej miejsce zajmują teraz jej zstępni. Skutki prawne wydziedziczenia nie rozciągają się na zstępnych wydziedziczonego (dzieci, wnuki itd.). Zstępni osoby wydziedziczonej są uprawnieni do zachowku, nawet jeśli zstępny spadkodawcy przeżył spadkodawcę.
Czym jest akt przebaczenia?
Należy zauważyć, że wydziedziczenie jest bezskuteczne, jeżeli spadkodawca przebaczył spadkobiercy. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, akt przebaczenia jest skuteczny, jeżeli nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem stanu faktycznego.
FAQ – Instytucja wydziedziczenia w polskim prawie
Na czym polega wydziedziczenie?
Wydziedziczenie polega na pozbawieniu danej osoby otrzymania zachowku, co oznacza, że nie ma ona prawa do żadnej części spadku, nawet jeśli byłaby do niego uprawniona z mocy ustawy.
Jaki może być powód wydziedziczenia?
Spadkodawca może wydziedziczyć spadkobiercę ustawowego w określonych sytuacjach, takich jak zaniedbywanie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych, czy też popełnienie przez spadkobiercę umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności spadkodawcy.
Wydziedziczenie może nastąpić również wtedy, gdy spadkobierca wykazuje charakter uporczywy w postępowaniu sprzecznym z zasadami współżycia społecznego.
Wydziedziczenie może dotyczyć małżonka, dzieci lub rodziców – zachowku zostają pozbawieni jedynie, jeśli spadkodawca wyraźnie wskaże przyczyny takiej decyzji w testamencie. Sądy oceniają, czy wydziedziczenie było zgodne z prawem. W niektórych przypadkach może być uznane za nieskuteczne, np. jeśli spadkobierca był trwale niezdolny do właściwego postępowania. Ostateczna ocena prawidłowości wydziedziczenia może zostać dokonana prawomocnym wyrokiem sądu, jeżeli którakolwiek ze stron spadkodawcy zakwestionuje ważność testamentu.
Czy wydziedziczenie można uznać za bezskuteczne?
Tak, bezskuteczność wydziedziczenia może wynikać z niewskazania w testamencie uzasadnionej przyczyny lub jej nieistnienia w rzeczywistości. Może to również nastąpić, gdy spadkodawca przed śmiercią przebaczył wydziedziczonemu lub gdy testament został sporządzony z naruszeniem przepisów prawa spadkowego.
Jak podważyć wydziedziczenie?
Zakwestionowanie wydziedziczenia jest możliwe, jeśli testament zawierający wydziedziczenie nie spełnia przesłanek wydziedziczenia określonych w przepisach prawa. Można to zrobić poprzez wykazanie nieważności testamentu, np. z powodu braku zdolności testowania spadkodawcy lub sporządzenia testamentu pod przymusem.
Jakie są skutki wydziedziczenia?
Skutki wydziedziczenia dotyczą utraty prawa do zachowku przez wydziedziczonego spadkobiercę. Nie wpływa to jednak na prawa jego zstępnych, którzy wciąż mogą dochodzić zapłaty zachowku. Wydziedziczony traci również możliwość uznania spadkobiercy testamentowego za niegodnego dziedziczenia na tej podstawie.
Czy wydziedziczenie musi być dokonane w formie aktu notarialnego?
Nie, wydziedziczenie nie wymaga formy aktu notarialnego. Może być dokonane w testamencie własnoręcznym lub notarialnym, pod warunkiem że spełnia wszystkie wymogi prawne i zawiera podstawą wydziedziczenia w sposób jednoznaczny.
Jakie są konsekwencje wydziedziczenia w wypadku śmierci spadkodawcy?
Po śmierci spadkodawcy sąd w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku ocenia ważność testamentu i skuteczność wydziedziczenia. Jeśli testament jest ważny, wydziedziczony traci prawo do zachowku, a jego miejsce mogą zająć jego zstępni.
Czy można dokonać wydziedziczenia z powodu rażącej obrazy czci spadkodawcy?
Tak, spadkodawca może dokonać wydziedziczenia spadkobiercy ustawowego, jeśli ten dopuścił się rażącej obrazy czci względem niego lub jego najbliższych. Musi to jednak zostać wyraźnie wskazane w testamencie jako jedna z przyczyn uzasadniających wydziedziczenie.
Czy można wydziedziczyć syna bez podania przyczyny w testamencie?
Nie, nie można skutecznie wydziedziczyć syna ani innego spadkobiercy ustawowego bez wskazania konkretnej przyczyny. Brak uzasadnienia w testamencie lub wskazanie przyczyny, która nie istnieje w rzeczywistości, prowadzi do bezskuteczności wydziedziczenia i zachowania przez spadkobiercę prawa do zachowku.
DKP Legal
