Prawo Odpadowe

Ostatnia aktualizacja: 02.09.2024

W jaki sposób regulowane jest wytwarzanie i gospodarowanie odpadami?

W Polsce przepisy dotyczące gospodarki odpadami opierają się głównie na prawodawstwie Unii Europejskiej. Kluczowym aktem prawnym jest ustawa o odpadach z 2012 roku, która implementuje dyrektywę 2008/98/WE w sprawie odpadów (zmieniona dyrektywa ramowa).

Ustawa ta definiuje:

• ogólne zasady zarządzania odpadami,
• hierarchię postępowania z odpadami,
• plany zarządzania odpadami,
• system wydawania zezwoleń,
• przepisy dotyczące obróbki termicznej odpadów,
• regulacje dotyczące składowisk odpadów,
• sankcje za naruszenia przepisów.

Szczegółowe regulacje z zakresu prawa odpadów

Ponadto istnieje szereg ustaw regulujących zarządzanie specyficznymi kategoriami odpadów, w tym:

• Ustawa z 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi,
• Ustawa z 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej,
• Ustawa z 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji,
• Ustawa z 11 września 2015 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym,
• Ustawa z 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów,
• Ustawa z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach,
• Ustawa z 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych,
• Ustawa z 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach,
• Ustawa z 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe.

Unijna regulacja prawa odpadów

Dyrektywa 2008/98/WE ustanawia ramy prawne dotyczące przetwarzania odpadów w Unii Europejskiej. Jej głównym celem jest ochrona środowiska i zdrowia ludzi poprzez właściwe gospodarowanie odpadami oraz promowanie technik odzysku i recyklingu.

Te działania mają na celu zmniejszenie zapotrzebowania na zasoby naturalne oraz ich bardziej efektywne wykorzystanie.

Dyrektywa wprowadza hierarchię postępowania z odpadami, która obejmuje:

1. zapobieganie powstawaniu odpadów,
2. przygotowanie odpadów do ponownego użycia,
3. recykling,
4. inne metody odzysku, np. odzysk energii,
5. unieszkodliwianie.

Dyrektywa wprowadza także zasadę „zanieczyszczający płaci”, zgodnie z którą koszty gospodarowania odpadami ponosi ich pierwotny wytwórca.

Dodatkowo, koncepcja „rozszerzonej odpowiedzialności producenta” wymaga, aby producenci ponosili odpowiedzialność za swoje produkty również po zakończeniu ich użytkowania.

Gospodarowanie odpadami musi być prowadzone w sposób, który nie stanowi zagrożenia dla wody, powietrza, gleby, roślin czy zwierząt oraz nie powoduje uciążliwości takich jak hałas czy nieprzyjemne zapachy.

Wytwórcy lub posiadacze odpadów muszą sami je przetwarzać lub zlecać to zadanie uznanym operatorom, posiadającym odpowiednie zezwolenia i podlegającym regularnym inspekcjom.

W ramach pakietu środków dotyczących gospodarki obiegowej, dyrektywa (UE) 2018/851 zmienia dyrektywę 2008/98/WE, zaostrzając przepisy dotyczące zapobiegania powstawaniu odpadów i promując zrównoważone modele produkcji i konsumpcji. Nowe przepisy nakładają obowiązek selektywnej zbiórki tekstyliów, odpadów niebezpiecznych oraz bioodpadów.

Dyrektywa ustanawia również nowe poziomy recyklingu odpadów komunalnych:

• minimum 55% do 2025 roku,
• 60% do 2030 roku,
• 65% do 2035 roku.

Państwa członkowskie są zobowiązane do podejmowania działań mających na celu wspieranie zrównoważonego rozwoju i zmniejszanie ilości odpadów morskich oraz promowanie odzysku surowców krytycznych.

---

Magazynowanie odpadów

Wytwórca odpadów ma obowiązek przechowywania ich zgodnie z zasadami ochrony środowiska oraz zdrowia i życia ludzi. Proces magazynowania musi uwzględniać właściwości chemiczne i fizyczne odpadów, w tym ich stan skupienia oraz potencjalne zagrożenia, które mogą one stwarzać.

Odpady muszą być zabezpieczone przed dostępem osób trzecich oraz wpływem warunków atmosferycznych. W zależności od rodzaju odpadu, należy je magazynować w odpowiednich pojemnikach, workach lub beczkach. W niektórych przypadkach należy dodatkowo stosować wymagania określone w rozporządzeniu dotyczącym szczegółowych wymagań dla magazynowania odpadów.

Rozporządzenie to nie obowiązuje m.in.: This regulation does not apply, among others:

1. wytwórców odpadów komunalnych,
2. wytwórców zwolnionych z ewidencji,
3. wytwórców prowadzących uproszczoną ewidencję odpadów, gdy odpady niebezpieczne są wytwarzane w ilości do 100 kg rocznie, a inne odpady do 5 ton rocznie.

Etapy magazynowania odpadów przed przetworzeniem

Magazynowanie odpadów jest prowadzone nie tylko przez wytwórcę, ale także przez innych posiadaczy odpadów na różnych etapach przed ich przetworzeniem, tj.:

• wstępne magazynowanie przez wytwórcę,
• tymczasowe magazynowanie przez prowadzącego zbieranie odpadów,
• magazynowanie przez prowadzącego przetwarzanie odpadów.

Dopuszczalne okresy przechowywania odpadów

Przy magazynowaniu odpadów należy pamiętać o dopuszczalnych okresach ich przechowywania:

• odpady, z wyjątkiem tych przeznaczonych do składowania, mogą być magazynowane maksymalnie przez 3 lata, jeśli wynika to z procesów technologicznych lub organizacyjnych,
• odpady przeznaczone do składowania mogą być magazynowane maksymalnie przez rok, w celu zebrania odpowiedniej ilości do transportu na składowisko.

Te okresy przechowywania są liczone łącznie dla wszystkich kolejnych posiadaczy odpadów, co wymaga sprawnego zarządzania odpadami na każdym etapie ich przetwarzania.

Kto jest posiadaczem odpadów?

Zgodnie z przepisami, domniemywa się, że władający powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów znajdujących się na tej nieruchomości. Oznacza to, że w przypadku niemożności ustalenia wytwórcy odpadu, odpowiedzialność spada na podmiot posiadający nieruchomość, na której odpady się znajdują.

Składowanie i magazynowanie odpadów

Warto podkreślić, że składowanie i magazynowanie odpadów to dwa różne procesy regulowane odmiennymi przepisami. Składowanie jest procesem unieszkodliwiania odpadów prowadzonym na składowiskach w procesie D1, co oznacza składowanie w gruncie lub na powierzchni ziemi.

Ponadto, główne wymagania dla magazynowania są określone w ustawie o odpadach oraz odpowiednich rozporządzeniach, podczas gdy składowanie jest regulowane przez przepisy dotyczące składowisk odpadów. Monitoring miejsc magazynowania jest szczególnym przypadkiem, który łączy wymagania dla obu procesów i jest określony w rozporządzeniu w sprawie wizyjnego systemu kontroli miejsc magazynowania lub składowania odpadów.

Jakie są kary za nielegalne składowanie odpadów?

Właściciele nieruchomości powinni być szczególnie uważni, aby na ich terenie nie dochodziło do nielegalnego magazynowania odpadów. W przypadku wynajmu nieruchomości na cele magazynowania towarów, należy kontrolować najemców i sprawdzać, czy przechowują oni odpady zgodnie z przepisami.

Magazynowanie odpadów poza uprawnionymi miejscami jest zagrożone karą od 1 000 zł do 1 000 000 zł.

---

Pozwolenie na wytwarzanie odpadów

Pozwolenie na wytwarzanie odpadów jest traktowane jako pozwolenie emisyjne, co oznacza, że podlega wszystkim ogólnym wymaganiom dotyczącym pozwoleń emisyjnych. Obowiązek uzyskania takiego pozwolenia dotyczy jedynie prowadzących instalacje, które wytwarzają odpady.

Granice ilościowe, które wymagają uzyskania pozwolenia, wynoszą:

• dla odpadów niebezpiecznych – 1 Mg rocznie,
• dla odpadów innych niż niebezpieczne – 5000 Mg rocznie.

Ewidencja wytwarzanych odpadów

Wytwórca odpadów musi prowadzić ewidencję wytwarzanych odpadów i monitorować, aby nie przekroczyć ustalonych limitów. W przypadku przekroczenia tych granic, konieczne jest natychmiastowe wystąpienie o pozwolenie na wytwarzanie odpadów.

Przepisy te mają charakter prewencyjny i dotyczą planowanej ilości odpadów, co oznacza, że prowadzący instalację musi z wyprzedzeniem przewidzieć, czy granice zostaną przekroczone.

Pozwolenie zintegrowane a pozwolenie na wytwarzanie odpadów

Pozwolenie zintegrowane, które obejmuje wszystkie rodzaje emisji z instalacji, w tym wytwarzanie odpadów, nie wymaga uzyskiwania oddzielnych pozwoleń na wytwarzanie odpadów. Zintegrowane pozwolenie musi obejmować każdą ilość i rodzaj wytwarzanych odpadów, co zapewnia kompleksowe podejście do zarządzania emisjami z instalacji.

Pozwolenie na wytwarzanie odpadów + zezwolenie na zbieranie lub przetwarzanie odpadów

Pozwolenie na wytwarzanie odpadów może być łączone z zezwoleniem na zbieranie lub przetwarzanie odpadów. W takiej sytuacji odpowiednie postanowienia są wprowadzane do pozwolenia na wytwarzanie, co eliminuje konieczność uzyskiwania odrębnych zezwoleń.

Ustawa przewiduje, że władny organ do wydania pozwolenia na przetwarzanie odpadów będzie odpowiedzialny również za wydanie pozwolenia na wytwarzanie odpadów, co skraca procedurę administracyjną.

---

Zezwolenie na przetwarzanie i zbieranie odpadów

Prowadzenie niektórych rodzajów działalności związanej z gospodarowaniem odpadami wymaga uzyskania zezwolenia. Spośród takich działań jak:

• zbieranie,
• transport,
• przetwarzanie (odzysk i unieszkodliwianie), a także
• działalności jako sprzedawca lub pośrednik w obrocie odpadami,

wymagana jest decyzja/zezwolenie na działania polegające na zbieraniu i/lub przetwarzaniu odpadów.

Zbieranie odpadów

Zbieranie odpadów, zgodnie z przepisem art. 3 ust. 1 pkt 34 ustawy o odpadach, polega na gromadzeniu odpadów przed ich transportem do miejsc przetwarzania. Obejmuje to wstępne sortowanie, które nie zmienia zasadniczo charakteru i składu odpadów, oraz tymczasowe magazynowanie.

Działania te są konsekwencją wytworzenia odpadów i zmierzają do dalszego ich gospodarowania poprzez odzysk lub unieszkodliwianie.

Przetwarzanie odpadów

Przetwarzanie odpadów obejmuje ich odzysk lub unieszkodliwianie oraz przygotowanie do tych procesów.

Odzysk oznacza proces, którego głównym wynikiem jest użyteczne zastosowanie odpadów poprzez zastąpienie innych materiałów lub przygotowanie odpadów do pełnienia danej funkcji w gospodarce.

Unieszkodliwianie odpadów to proces niebędący odzyskiem, nawet jeśli wtórnym skutkiem jest odzysk substancji lub energii. Szczegółowy wykaz procesów odzysku i unieszkodliwiania zawarty jest w załącznikach do ustawy o odpadach.

Jakie są rodzaje zezwoleń odpadowych?

Ustawa ta przewiduje trzy rodzaje zezwoleń związanych z działalnością w zakresie zbierania i przetwarzania odpadów:

1. zezwolenie na zbieranie odpadów,
2. zezwolenie na przetwarzanie odpadów,
3. zezwolenie na zbieranie i przetwarzanie odpadów.

Działalność związana ze zbieraniem i/lub przetwarzaniem odpadów może być objęta jednym zezwoleniem, jeśli taki wniosek złoży posiadacz odpadów.

Zabezpieczenie finansowe dot. zezwolenia odpadowego

Ponadto, operatorzy zajmujący się gospodarką odpadami mogą potrzebować zabezpieczenia finansowego, aby uzyskać odpowiednie zezwolenia.

Dodatkowo, zarządzający składowiskiem odpadów muszą zatrudniać kierownika składowiska posiadającego świadectwo potwierdzające kwalifikacje w zakresie gospodarowania odpadami. Podobny wymóg dotyczy operatorów spalarni odpadów.

Który organ jest właściwy do wydania zezwolenia odpadowego?

Wydawanie zezwoleń na zbieranie i przetwarzanie odpadów zależy od miejsca prowadzenia działalności. Kompetencje te są podzielone między starostę, marszałka województwa oraz regionalnego dyrektora ochrony środowiska, zależnie od rodzaju i skali działalności oraz lokalizacji.

Jaka jest kara za nielegalne zbieranie, przetwarzanie odpadów?

Za zbieranie i/lub przetwarzanie odpadów bez wymaganego zezwolenia grozi administracyjna kara pieniężna wynosząca od 1000 zł do 1 000 000 zł. Wysokość kary zależy od rodzaju naruszenia, jego wpływu na zdrowie ludzi oraz środowisko, okresu trwania naruszenia i rozmiarów działalności.

Działania zabronione – gospodarka odpadami

W obszarze gospodarki odpadami istnieje lista zabronionych działań, które mają na celu zapobieganie szkodom dla środowiska oraz zdrowia ludzi.

Do najważniejszych z nich należą:

• wytwarzanie odpadów bez uzyskania niezbędnych decyzji administracyjnych,
• przekazywanie odpadów osobom nieupoważnionym,
• zbieranie, transport, odzysk lub unieszkodliwianie odpadów bez niezbędnych zezwoleń,
• nielegalne usuwanie i niewłaściwe składowanie odpadów,
• mieszanie odpadów niebezpiecznych i innych niż niebezpieczne, z zastrzeżeniem wyjątków,
• termiczne przetwarzanie odpadów poza spalarniami lub współspalarniami,
• odzysk PCB i spalanie PCB na statkach,
• odzysk lub niewłaściwa utylizacja zakaźnych odpadów medycznych lub weterynaryjnych.

Oprócz ogólnych zasad, istnieją również specjalne przepisy dotyczące określonych rodzajów odpadów. Obejmują one m.in. opakowania, pojazdy wycofane z eksploatacji, odpady elektryczne i elektroniczne, baterie i akumulatory.

Przepisy te opierają się na koncepcji odpowiedzialności producenta, nakładając na producentów szereg wymogów w zakresie odzysku i recyklingu.

Ponadto, specjalne zasady dotyczą:

• PCB/PCT,
• używanych olejów,
• azbestu,
• odpadów medycznych i weterynaryjnych,
• ścieków oraz
• złomu.

Każda z tych kategorii odpadów wymaga przestrzegania szczegółowych regulacji, które mają na celu minimalizację ich negatywnego wpływu na środowisko i zdrowie publiczne.

---

Międzynarodowe przemieszczanie odpadów

Międzynarodowe przemieszczanie odpadów jest regulowane przez przepisy krajowe oraz rozporządzenia Unii Europejskiej, które harmonizują działania w tym zakresie. Kluczowym aktem prawnym jest rozporządzenie nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady, które ustanawia procedury oraz systemy kontroli przemieszczenia odpadów.

Polska, aby dostosować się do tych regulacji, wprowadziła odpowiednie przepisy w ramach ustawy o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów. Przepisy określają procedury przemieszczenia odpadów w zależności od ich źródła, przeznaczenia, trasy oraz rodzaju i trybu dalszego postępowania (odzysk lub unieszkodliwienie).

Państwa członkowskie UE, zobowiązane są do ustanowienia odpowiednich systemów nadzoru i kontroli przemieszczeń odpadów. Zgodnie z przepisami art. 30 ust. 1 i art. 50 Rozporządzenia, kraje te muszą wprowadzić skuteczne, proporcjonalne i odstraszające sankcje za naruszanie przepisów oraz przeprowadzać inspekcje i kontrole związane z przemieszczeniem odpadów.

Państwa członkowskie współpracują również w celu zapobiegania i wykrywania nielegalnych przemieszczeń odpadów, a także wyznaczają organy odpowiedzialne za realizację tych zadań.

Regulacje dotyczące międzynarodowego przemieszczania odpadów opierają się również na aktach prawa międzynarodowego, takich jak Konwencja Bazylejska regulująca kontrolę transgranicznego przemieszczania odpadów niebezpiecznych i ich usuwania oraz decyzje OECD dotyczące kontroli przemieszczania odpadów przeznaczonych do odzysku.

Podmiot transportujący odpady nie musi posiadać wygenerowanego potwierdzenia wystawienia KPO z krajowego systemu BDO. Jednakże posiadacz odpadów na terytorium Polski, który przekazuje lub przejmuje odpady, jest zobowiązany do prowadzenia ewidencji odpadów zgodnie z krajowymi przepisami.

Ewidencja ta ogranicza się do Karty Ewidencji Odpadu, dokumentującej przejęcie lub przekazanie określonych ilości i rodzajów odpadów.