Prawo ochrony środowiska - ramy regulacyjne

Ostatnia aktualizacja: 02.09.2024

Jakie są kluczowe akty prawne i regulacje dotyczące ochrony środowiska?

Kluczowe akty prawne dotyczące ochrony środowiska obejmują:

Unijna polityka ochrony środowiska

Przepisy artykułów 11 oraz 191–193 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) przyznają UE prawo do podejmowania działań we wszystkich obszarach polityki dotyczących środowiska, takich jak zanieczyszczenie powietrza i wody, gospodarka odpadami oraz zmiana klimatu

Dzięki wieloletniej polityce UE zmierzającej ku ochronie środowiska, Unia stała się kluczowym podmiotem odgrywającym wiodącą rolę w realizacji inicjatyw takich jak unijne prawo o klimacie, czy Zielony Ład.

Unijne prawo ochrony środowiska rozwija się od 1970 roku i obejmuje obecnie setki dyrektyw, rozporządzeń i decyzji. Skuteczność polityki UE w tym zakresie zależy jednak w dużej mierze od jej wdrożenia na poziomach krajowym, regionalnym i lokalnym.

W 2001 roku UE przyjęła niewiążące minimalne normy kontroli środowiskowych, aby zmniejszyć różnice w ich wdrażaniu między państwami członkowskimi, oraz zobowiązała państwa UE do wprowadzenia skutecznych sankcji karnych za najpoważniejsze przestępstwa przeciwko środowisku.

Europejska Sieć Wdrażania i Egzekwowania Prawa Ochrony Środowiska (IMPEL) wspiera wymianę pomysłów i najlepszych praktyk między inspektorami ochrony środowiska i organami ścigania. W 2016 roku Komisja rozpoczęła przegląd wdrażania przepisów środowiskowych w ramach programu REFIT, mający na celu uproszczenie przepisów i obniżenie kosztów.

Europejska Agencja Środowiska (EEA), założona w 1990 roku, wspiera rozwój i ocenę polityki środowiskowej oraz informuje o tym społeczeństwo. Ponadto, prowadzony jest program Copernicus dostarczający danych z obserwacji satelitarnych oraz Europejski Rejestr Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń (E-PRTR), który dostarcza kluczowych danych dotyczących zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych w UE.

Cele unijnej polityki środowiskowej

Zgodnie z brzmieniem TFUE polityka unijna przyczynia się do osiągnięcia następujących celów:

1. zachowania, ochrony i poprawy jakości środowiska,
2. ochrony zdrowia ludzkiego,
3. ostrożnego i racjonalnego wykorzystywania zasobów naturalnych,
4. promowania na płaszczyźnie międzynarodowej środków zmierzających do rozwiązywania regionalnych lub światowych problemów w dziedzinie środowiska, w szczególności zwalczania zmian klimatu.

Zasady unijnej polityki środowiskowej

Z powyższych postanowień wynikają podstawowe zasady polityki w zakresie ochrony środowiska:

1. zasada wysokiego poziomu ochrony,
2. zasada ostrożności,
3. zasada prewencji,
4. zasada naprawiania szkód u źródła,
5. zasada „zanieczyszczający płaci”,

na których opierają się akty prawne.

---

Decyzje środowiskowe

Decyzja środowiskowa została uregulowana w ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, z podziałem na decyzje wymagane dla przedsięwzięć mogących zawsze albo potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko.

Mimo, że katalog przedsięwzięć, co do których konieczne jest uzyskanie decyzji środowiskowej został określony w Rozporządzeniu Rady Ministrów, kwalifikacja ta stanowi przedmiot sporów organów z inwestorami.

Jaki jest cel decyzji środowiskowej?

Decyzja środowiskowa jest pierwszą decyzją w całym procesie inwestycyjnym przesądzającą o dopuszczeniu usytuowania danego przedsięwzięcia z punktu widzenia ochrony środowiska i przeciwdziałania negatywnym oddziaływaniom.

Ocena ta musi odbyć się z uwzględnieniem możliwego zagrożenia dla środowiska, w szczególności zdolności samooczyszczania się środowiska, odnawiania się zasobów naturalnych, walorów przyrodniczych i krajobrazowych oraz uwarunkowań miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Z tego powodu o wydanie decyzji środowiskowej należy wystąpić przed zawnioskowaniem o decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz pozwoleniu na budowę.

Charakter prawny decyzji środwiskowej

Zaznaczyć należy, że decyzja środowiskowa nie jest decyzją uznaniową, a zatem przy spełnieniu przez inwestora wymagań ustawowych, organ jest zobligowany taką decyzję wydać. Ponadto, podczas procesu kwalifikacji danego przedsięwzięcia, należy brać pod uwagę wszystkie zobiektywizowane czynniki, a nie jedynie dokumentację przedstawioną przez inwestora.

Sama decyzja nie uprawnia do realizacji przedsięwzięcia, a jest ona jedynie podstawą dla dalszych decyzji wydawanych w procesie inwestycyjnym. Określone w niej warunki nie mogą zatem być modyfikowane.

Od tej zasady istnieje jednak wyjątek, którym jest instytucja ponownej oceny oddziaływania na środowisko. Ocenie takiej mogą zostać poddane inwestycje, dla których wydawane są, co do zasady, projekty budowlane, tj. decyzje o pozwoleniu na budowę, decyzje o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzje o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego oraz decyzje na podstawie przepisów ustawy o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych.

Wynika to z faktu, że podczas opracowywania projektu budowlanego mogą pojawić się nieznane wcześniej oddziaływania na środowisko, których nie dało się przewidzieć.

Ocena oddziaływania na środowisko

Proces uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach wiąże się z przeprowadzeniem oceny oddziaływania na środowisko, której muszą zostać poddane wszystkie przedsięwzięcia mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko oraz przedsięwzięcia mogące potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko w razie wystąpienia o taką ocenę przez inwestora, którego przedsięwzięcie zlokalizowane jest na obszarach objętych formami ochrony przyrody, albo jeśli o taką ocenę wystąpi organ wydający decyzję środowiskową.

Udział społeczeństwa

Zgodnie z orzecznictwem TSUE oraz przepisami dyrektywy OOŚ (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92/UE) zainteresowane inwestycją społeczności muszą mieć zagwarantowany dostęp do udziału w procedurach podejmowania decyzji dotyczących ochrony środowiska poprzez możliwość wyrażania opinii i komentarzy w sprawie.

Efektem przeprowadzonej oceny powinna być możliwość określenia i wartościowania skutków związanych z realizacją planowanego przedsięwzięcia, a także analiza wpływów, jakie inwestycja wywrze na środowisko po jej realizacji.

Podczas dokonywania takiej oceny organ powinien wartościować korzyści, koszty i straty, jakie przedsięwzięcie może wywołać. Ocenie musi też podlegać wpływ inwestycji na ludność – „zdrowie i warunki życia”, a zatem m.in. warunki ekonomiczne i demograficzne, wpływ na dobra materialne oraz zabytki, oddziaływanie na krajobraz, a także wpływ na możliwość eksploatacji złóż kopalin.

Wymagana jest również ocena, w jakim stopniu planowana inwestycja może wpłynąć na wystąpienie poważnych awarii, katastrof naturalnych, czy budowlanych. Należy także wskazać, czy istnieją rozwiązania organizacyjne, techniczne lub technologiczne pozwalające na zapobiegnięcie, lub zmniejszenie negatywnego oddziaływania na środowisko.

---

Jakie pozwolenia środowiskowe wyróżniamy w Polskim porządku prawnym oraz czym się one charakteryzują?

Pozwolenie zintegrowane

Od czasu transpozycji do porządku prawnego dyrektywy 96/61/WE (IPPC), zastąpionej Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady Europy nr 2010/75/UE z 24 listopada 2010 roku, w sprawie emisji przemysłowych (IED), istnieje zintegrowany system pozwoleń, który daje możliwość, aby te same kategorie instalacji były objęte jednym pozwoleniem środowiskowym.

Instalacje, które nie są objęte tymi regulacjami, podlegają innemu systemowi pozwoleń, w którym wymagane są sektorowe pozwolenia środowiskowe. Dotyczy to ochrony powietrza, gospodarki wodno-ściekowej oraz postępowania z odpadami, o czym w dalszej części opracowania.

Jeśli zakład podlega systemowi pozwoleń IPPC (IED), może ubiegać się o jedno zintegrowane pozwolenie środowiskowe dla wszystkich działań na jego terenie. Nie jest to jednak zbyt popularne, ponieważ każda zmiana instalacji wymaga złożenia wniosku o zmianę pozwolenia zintegrowanego.

Z tego powodu w praktyce lepiej jest objąć instalację IPPC pozwoleniem zintegrowanym, a pozostałe instalacje powiązane, które dodatkowo mogą w przyszłości ulec zmianie, oddzielnymi pozwoleniami sektorowymi.

Pozwolenie zintegrowane wymagane jest dla instalacji, które mogą znacznie zanieczyszczać środowisko. Są to między innymi duże instalacje przemysłowe, takie jak huty, elektrownie, rafinerie, instalacje do produkcji i obróbki metali, cementownie, składowiska i spalarnie odpadów.

Instalacje te muszą być eksploatowane zgodnie z najlepszymi dostępnymi technikami (BAT) przyjmowanymi przez Komisję Europejską w drodze decyzji, określającymi najbardziej efektywny i zaawansowany poziom technologii i metod prowadzenia danej działalności wykorzystywany jako podstawa ustalania granicznych wielkości emisyjnych mających na celu zapobieganie emisjom lub, jeśli jest to praktycznie niemożliwe, ograniczanie emisji i wpływu na środowisko jako całość.

Czas obowiązywania pozwolenia zintegrowanego

Pozwolenie zintegrowane wydawane jest na czas nieoznaczony. Co najmniej raz na 5 lat wymagana jest analiza pozwolenia przeprowadzana przez organ właściwy do ich wydawania.

Ponadto, pozwolenie wymaga analizy, jeżeli nastąpiła zmiana w najlepszych dostępnych technikach (BAT), pozwalająca na znaczne zmniejszenie wielkości emisji bez powodowania nadmiernych kosztów, lub wynika to z potrzeby dostosowania eksploatacji instalacji do zmian przepisów o ochronie środowiska, lub jeśli oddziaływanie instalacji na środowisko zmieniło się w stopniu wskazującym na konieczność zmiany pozwolenia w części dotyczącej określonych w nim warunków, lub wielkości emisji z danej instalacji.

Naruszenie pozwolenia zintegrowanego

Inspektor ochrony środowiska ma obowiązek nakazać zamknięcie instalacji, jeśli operator nie uzyskał wymaganego pozwolenia zintegrowanego, lub jeśli operator nie przestrzega warunków wydanego pozwolenia.

W praktyce, w przypadku stwierdzenia niezgodności, inspektor wyznacza termin na jej usunięcie, a instalacja zostanie zamknięta tylko wtedy, gdy operator nie podejmie odpowiednich działań naprawczych w wyznaczonym czasie.

Instalacja bez pozwolenia

Operator, który prowadzi instalację bez wymaganego pozwolenia lub narusza jego warunki, może ponadto zostać ukarany grzywną. Dodatkowo zakład może być obciążony wyższymi opłatami środowiskowymi, jeśli nie uzyska wymaganego zezwolenia.

Jeżeli działalność jakiejkolwiek instalacji, w tym instalacji innych niż IPPC, powoduje znaczące szkody w środowisku lub stanowi zagrożenie dla życia, lub zdrowia ludzi, organ odpowiedzialny za egzekwowanie przepisów ochrony środowiska musi nakazać zaprzestanie takiej działalności.

---

W jakim zakresie społeczeństwo ma zapewniony dostęp do informacji o środowisku oraz jaki ma udział w jego ochronie?

Prawo do informacji o środowisku jest gwarantowane przez różne poziomy legislacyjne: międzynarodowy, unijny i krajowy. Konstytucja RP w art. 74 ust. 3 wyraźnie stwierdza, że „każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska„. Podobne zobowiązania wynikają z art. 4 ust. 1 Konwencji z Aarhus, która nakłada na strony obowiązek zapewnienia publicznego dostępu do informacji środowiskowych na żądanie.

Prawo to przysługuje każdemu, co oznacza zarówno osoby fizyczne, jak i prawne, a także jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Aby uzyskać informacje o środowisku, wnioskujący musi jedynie określić zakres żądanej informacji.

Nie jest wymagane uzasadnienie wniosku ani wskazanie, w jakim celu informacje będą używane. W ten sposób zapewnia się szeroki i nieskrępowany dostęp do informacji, co jest kluczowe dla transparentności i zaangażowania społeczeństwa w ochronę środowiska.

Regulacja dostępu do informacji o środowisku w Polsce

Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku oraz o ocenach oddziaływania na środowisko daje społeczeństwu ważne narzędzia do aktywnego udziału w procesach decyzyjnych związanych z ochroną środowiska. Prawo do składania uwag i wniosków w postępowaniach administracyjnych jest kluczowym elementem tej ustawy, umożliwiającym obywatelom wpływanie na decyzje dotyczące ich otoczenia.

Każdy obywatel ma prawo do składania uwag i wniosków w postępowaniach wymagających udziału społeczeństwa. Uwagi te, definiowane jako spostrzeżenia, opinie lub komentarze, mają na celu poinformowanie organów administracji o problemach i oczekiwaniach społecznych. Stanowią one formę kontroli społecznej, mobilizując organy administracyjne do poszukiwania rozwiązań zgodnych z oczekiwaniami jednostek i grup społecznych.

Z kolei wnioski, będące formalnymi żądaniami podjęcia określonych działań, mają doprowadzić do realizacji postulowanych przez wnioskodawców zmian. Wnioski różnią się od uwag formalizacją i wymagają od organów administracyjnych konkretnych działań.

Postępowania środowiskowe z udziałem społeczeństwa

Dyrektywa 2003/35/WE UE również nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia, że społeczeństwo będzie miało skuteczne możliwości uczestnictwa w postępowaniach dotyczących ochrony środowiska. Państwa członkowskie muszą zapewnić, że społeczeństwo jest informowane o wnioskach dotyczących planów lub programów, ma możliwość wyrażania opinii, a wyniki udziału społeczeństwa są brane pod uwagę przy podejmowaniu decyzji.

Organizacje i instytucje społeczne, w tym ekologiczne, mogą korzystać z prawa do składania uwag i wniosków. Uprawnienia te przysługują również osobom fizycznym oraz prawnym, a także jednostkom organizacyjnym niemającym osobowości prawnej, które mają status organizacji społecznych.

Uwagi i wnioski mogą dotyczyć zarówno kwestii proceduralnych, jak i materialnych. Ich zakres nie jest ograniczony, co oznacza, że mogą obejmować wszelkie aspekty danej sprawy administracyjnej, w tym żądania przeprowadzenia dowodów czy rozprawy.

Szczególne uprawnienia organizacji ekologicznych

Organizacje ekologiczne mają prawo zgłosić swój udział w postępowaniu na każdym jego etapie, pod warunkiem, że prowadzą działalność w zakresie ochrony środowiska od co najmniej 12 miesięcy przed wszczęciem postępowania.

Ważne jest, że organizacje ekologiczne nie muszą zgłaszać wniosku o dopuszczenie do postępowania, mogą zgłosić swój udział bezpośrednio, przedstawiając jednocześnie swoje stanowisko. Jeśli zgłoszenie zostanie przyjęte, organizacja ta zyskuje wszystkie uprawnienia strony postępowania, takie jak prawo do składania wniosków dowodowych, udziału w rozprawach administracyjnych czy wglądu do akt sprawy. Nie mogą jednak składać wniosków o zawieszenie lub umorzenie postępowania.

Organizacje ekologiczne mają również prawo do wniesienia odwołania od decyzji administracyjnych. Co istotne, mogą to uczynić nawet jeśli nie brały udziału w postępowaniu przed organem I instancji. Odwołanie musi być uzasadnione celami statutowymi organizacji, a organ administracji może wymagać dodatkowego uzasadnienia.

Podobnie, organizacje ekologiczne mogą wnosić skargi do sądów administracyjnych od decyzji wydanych w postępowaniach wymagających udziału społeczeństwa. Skargi te mogą być składane nawet jeśli organizacja nie brała udziału w postępowaniu, pod warunkiem, że jej cele statutowe uzasadniają takie działanie.

---

Regulacje sektorowe i tematyczne

Poniżej przedstawiamy poradniki sektorowe lub tematyczne dot. polskich regulacji w zakresie:

• Zanieczyszczenia powietrza, standardów i pozwoleń emisyjnych.
• Wytwarzania i gospodarowania odpadami.
• Zanieczyszczenia oraz gospodarki wodna.
• Produkcji chemikaliów.
• Redukcja emisji gazów i zwiększenie efektywności energetycznej.;
• CBAM.
• Greenwashingu.

---

Jak regulowana jest przestępczość środowiskowa w polskim porządku prawnym?

Odpowiedzialność prawna w zakresie ochrony środowiska dzieli się na kilka rodzajów, w zależności od charakteru naruszonych norm.

1. Odpowiedzialność cywilna – dotyczy obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej środowisku. Przepisy regulujące tę odpowiedzialność znajdują się głównie w Kodeksie cywilnym oraz w ustawie Prawo ochrony środowiska.
2. Odpowiedzialność karna – obejmuje przestępstwa przeciwko środowisku, określone w Kodeksie karnym oraz w ustawach szczególnych, o czym poniżej.
3. Odpowiedzialność administracyjna – obejmuje m.in. nakładanie kar pieniężnych oraz wydawanie decyzji administracyjnych nakazujących usunięcie naruszeń.

Regulacje dot. odpowiedzialności karnej za przestępstwa środowiskowe

Główne regulacje odpowiedzialności prawnej w ochronie środowiska znajdują się w:

• Kodeksie cywilnym – dotyczą odpowiedzialności za szkody wyrządzone środowisku.
• Kodeksie karnym – zawierają przepisy dotyczące przestępstw przeciwko środowisku.
• Ustawach szczególnych – takich jak ustawa Prawo ochrony środowiska, Prawo łowieckie, ustawa o ochronie przyrody, regulujące specyficzne aspekty ochrony środowiska.

Od 2007 roku obowiązują przepisy ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, które wprowadzają mechanizmy prewencyjne i naprawcze. Ustawa ta nakłada na podmioty obowiązek podejmowania działań mających na celu zapobieganie szkodom oraz naprawę wyrządzonych szkód.

---

Co wynika z przepisów Kodeksu karnego? Co się zmieniło po nowelizacji ustawy w 2022 roku?

W Polsce ochrona środowiska stała się jednym z kluczowych elementów nowelizacji Kodeksu karnego z 2022 roku. Wprowadzono nowy rozdział poświęcony wyłącznie przestępstwom środowiskowym, które wynikają z działalności gospodarczej, mogącej prowadzić do powstawania szkodliwych dla środowiska odpadów, pyłów, gazów, płynów lub substancji promieniotwórczych.

Przepisy kładą nacisk na przestępstwa abstrakcyjnego zagrożenia, gdzie karze podlega już samo naruszenie przepisów o ochronie środowiska. Tego rodzaju podejście jest konieczne, gdyż udowodnienie jednostkowemu podmiotowi bezpośredniego spowodowania szkody bywa trudne. Przepisy obejmują zatem naruszenia związane z niewłaściwym wykorzystaniem, składowaniem lub transportem substancji oraz technologiami produkcji, które mogą zagrażać zdrowiu ludzkiemu lub powodować zniszczenia w ekosystemach.

Prawo karne pełni rolę subsydiarną w ochronie środowiska, co oznacza, że interweniuje głównie w poważniejszych przypadkach. Natomiast prawo o wykroczeniach odgrywa istotną rolę na wcześniejszym etapie, penalizując mniejsze naruszenia przepisów ochrony środowiska, co pomaga w zapobieganiu poważniejszym przestępstwom.

Rozdział XXII Kodeksu karnego po raz pierwszy w historii polskiego prawa kładzie duży nacisk na ochronę środowiska jako dobra głównego. Dotychczas ochrona ta była regulowana głównie przez przepisy pozakodeksowe. Nowe przepisy są zgodne z międzynarodowymi i unijnymi dyrektywami, które zobowiązują państwa członkowskie do kryminalizacji działań szkodliwych dla środowiska.

---

Rodzaje przestępstw środowiskowych

Wszystkie przestępstwa środowiskowe są ścigane z oskarżenia publicznego. Skazanie za którekolwiek z tych przestępstw może skutkować nałożeniem nawiązki.

---

Nowe regulacje z zakresu prawa środowiskowego

Porozumienie Rady i Parlamentu UE w zakresie bardziej zrównoważonych opakowań i odpadów opakowaniowych

Prezydencja Rady i przedstawiciele Parlamentu Europejskiego osiągnęli wstępne porozumienie polityczne dotyczące projektu rozporządzenia o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. Celem tych regulacji jest zmniejszenie rosnącej ilości odpadów opakowaniowych wytwarzanych w UE, harmonizacja rynku wewnętrznego opakowań oraz wspieranie gospodarki o obiegu zamkniętym.

Nowe przepisy obejmują cały cykl życia opakowań, nakładając wymogi dotyczące ich recyklingu oraz minimalizacji zawartości niebezpiecznych substancji. Zakładają one, że wszystkie opakowania będą musiały nadawać się do recyklingu i zawierać jak najmniej szkodliwych substancji. Ponadto, wprowadzono wymogi dotyczące harmonizacji etykietowania, aby lepiej informować konsumentów.

Nowe przepisy mają na celu znaczne ograniczenie wytwarzania odpadów opakowaniowych poprzez ustanowienie wiążących celów ilościowych dotyczących ponownego użycia opakowań. Wprowadzono także ograniczenia w stosowaniu niektórych rodzajów jednorazowych opakowań oraz zobowiązano przemysł do minimalizacji masy i objętości opakowań. Na przykład, nowe przepisy ograniczają maksymalny wskaźnik pustej przestrzeni do 50% w przypadku opakowań zbiorczych, transportowych i opakowań dla handlu elektronicznego.

Rozporządzenie zaostrza przepisy dotyczące substancji zawartych w opakowaniach, zakazując wprowadzania do obrotu opakowań przeznaczonych do kontaktu z żywnością, które zawierają substancje per- i polifluoroalkilowe (PFAS) powyżej określonego progu. Komisja ma ocenić w ciągu czterech lat od daty rozpoczęcia stosowania rozporządzenia, czy ograniczenie to należy zmienić.

Określono nowe wiążące cele dotyczące ponownego użycia opakowań na lata 2030 i 2040, różniące się w zależności od rodzaju opakowania. Dodatkowo, przepisy zobowiązują państwa członkowskie do stworzenia systemów kaucyjnych, aby do 2029 roku osiągnąć selektywną zbiórkę co najmniej 90% jednorazowych plastikowych butelek i puszek na napoje rocznie.

Nowe przepisy wprowadzają ograniczenia dotyczące jednorazowych plastikowych opakowań owoców i warzyw, żywności i napojów w sektorze hotelarsko-gastronomicznym, małych produktów kosmetycznych i toaletowych stosowanych w hotelarstwie oraz bardzo lekkich plastikowych toreb na zakupy.

Wstępne porozumienie musi zostać jeszcze zatwierdzone przez przedstawicieli państw członkowskich w Radzie oraz Komisję Środowiska w Parlamencie Europejskim. Po formalnym przyjęciu i opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym UE, rozporządzenie ma wejść w życie 18 miesięcy później.

Produkcja opakowań i gospodarowanie odpadami opakowaniowymi generują w UE łączny obrót w wysokości 370 mld EUR rocznie. Mimo poprawy współczynników recyklingu, ilość odpadów opakowaniowych wzrasta szybciej niż ilość odpadów poddawanych recyklingowi. W ostatnim dziesięcioleciu ilość odpadów opakowaniowych wzrosła o niemal 25%, a prognozy wskazują na dalszy wzrost do 2030 roku.

Obecna dyrektywa UE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, przyjęta po raz pierwszy w 1994 roku, okazała się niewystarczająca w ograniczaniu negatywnego wpływu opakowań na środowisko. Nowe rozporządzenie ma na celu wzmocnienie działań na rzecz bardziej zrównoważonej gospodarki o obiegu zamkniętym, zgodnie z założeniami europejskiego zielonego ładu.

---

Nowe przepisy UE dotyczące baterii

W ramach znaczącego kroku w kierunku zrównoważonej przyszłości Unia Europejska wprowadziła rozporządzenie (UE) 2023/1542 dotyczące baterii i zużytych baterii. Rozporządzenie to ma na celu zapewnienie, że baterie używane w UE mają niski ślad węglowy, zawierają minimalną ilość szkodliwych substancji oraz są w wysokim stopniu zbierane, ponownie wykorzystywane i poddawane recyklingowi.

Rozporządzenie to jest zgodne z szerszym przejściem UE na gospodarkę o obiegu zamkniętym, będącym kamieniem milowym Europejskiego Zielonego Ładu, i oczekuje się, że wzmocni strategiczną autonomię UE, bezpieczeństwo łańcucha dostaw i konkurencyjność.

Nowe zasady mają zastosowanie do wszystkich typów baterii, w tym do baterii przenośnych, akumulatorów do pojazdów elektrycznych (EV), akumulatorów przemysłowych, rozruchowych, oświetleniowych i zapłonowych (SLI) oraz akumulatorów do lekkich środków transportu (LMT), takich jak rowery elektryczne, motorowery elektryczne i hulajnogi elektryczne.

Rozporządzenie wyznacza ambitne cele obejmujące cały cykl życia baterii:

1. producenci baterii przenośnych muszą osiągnąć cel zbiórki na poziomie 63% do końca 2027 roku i 73% do końca 2030 roku. W przypadku baterii LMT cele ustalono na 51% do końca 2028 roku i 61% do końca 2031 roku,
2. odzyskiwanie litu ze zużytych baterii na poziomie 50% do końca 2027 roku i 80% do końca 2031 roku, z zastrzeżeniem zmian opartych na rozwoju rynku i technologii,
3. odzyskiwanie innych metali, takich jak kobalt, miedź, ołów i nikiel na poziomie 90% do końca 2027 roku i 95% do końca 2031 roku,
4. od 18 sierpnia 2031 roku baterie przemysłowe, SLI i EV muszą zawierać minimum 16% kobaltu, 85% ołowiu, 6% litu i 6% niklu,
5. do końca 2025 roku cele w zakresie wydajności recyklingu zostały ustalone na poziomie 80% dla akumulatorów niklowo-kadmowych, 75% dla akumulatorów kwasowo-ołowiowych, 65% dla akumulatorów litowych i 50% dla innych zużytych akumulatorów. Wyższe cele dla akumulatorów kwasowo-ołowiowych i litowych planowane są od końca 2030 roku.

Ponadto, określa się zwiększenie bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju poprzez:

1. nałożenie ograniczenia na niebezpieczne substancje, takie jak rtęć, kadm i ołów,
2. nałożenie obowiązku informacji o ich śladzie węglowym na bateriach, 
3. szczegółowe informowanie o komponentach baterii i zawartości materiałów pochodzących z recyklingu dostarczanych za pomocą kodu QR do 2027 roku. W przypadku akumulatorów LMT, przemysłowych i do pojazdów elektrycznych wymagany będzie „paszport akumulatora”, a wymogi dotyczące etykietowania zaczną obowiązywać od 2026 roku.

Firmy są zobowiązane do identyfikowania, zapobiegania i przeciwdziałania zagrożeniom społecznym i środowiskowym związanym z pozyskiwaniem, przetwarzaniem i handlem surowcami, takimi jak lit, kobalt, nikiel i naturalny grafit.

Dodatkowo, rozporządzenie nakazuje, aby przenośne baterie w urządzeniach były wyjmowane i wymieniane przez użytkowników końcowych do 2027 roku, a baterie LMT mogły być wymieniane przez niezależnych specjalistów.

Rozporządzenie (UE) 2023/1542 obowiązuje od 18 lutego 2024 roku, a szczegółowe przepisy są wprowadzane stopniowo zgodnie z ustalonym harmonogramem.

---

Często zadawane pytania (FAQ) dotyczące przepisów i zasad ochrony środowiska w Polsce