Siła wyższa w umowie

Ostatnia aktualizacja: 25.05.2025

Czy prawo polskie przewiduje regulacje dotyczące siły wyższej?

Prawo polskie uznaje pojęcie siły wyższej, choć nie zawiera jej ustawowej definicji. Pojęcie to zostało ukształtowane w ramach orzecznictwa sądowego i doktryny prawniczej.

---

Czym jest siła wyższa według prawa polskiego?

Chociaż nie ma konkretnego przepisu definiującego siłę wyższą, polskie orzecznictwo i doktryna prawnicza ogólnie opisują ją jako zewnętrzne, nieprzewidywalne zdarzenie, którego skutków nie można było zapobiec.

Ocena, czy dane zdarzenie spełnia te kryteria, odbywa się indywidualnie dla każdego przypadku.

Wystąpienie siły wyższej może zwolnić stronę z odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania – o ile umowa nie stanowi inaczej. Obowiązek realizacji umowy powraca jednak po ustaniu działania siły wyższej.

---

Czy strony mogą samodzielnie regulować siłę wyższą w umowie?

Co do zasady strony mogą swobodnie regulować skutki i zakres siły wyższej w swoich umowach.

---

W jakim zakresie strony mogą regulować klauzule dotyczące siły wyższej?

Strony mają szeroką swobodę w definiowaniu i regulowaniu skutków siły wyższej, z jednym istotnym ograniczeniem: nie mogą wyłączyć odpowiedzialności za winę umyślną.

Zgodnie z prawem polskim odpowiedzialność umowna opiera się na winie. Siła wyższa stanowi zbiór okoliczności, w których nie występuje wina.

Strony mogą rozszerzyć lub ograniczyć odpowiedzialność w związku z siłą wyższą (np. poprzez wymienienie konkretnych zdarzeń), ale nie mogą zmienić podstawowej koncepcji prawnej siły wyższej.

Jeśli klauzula zawiera zdarzenia, które nie spełniają standardowej definicji (tj. są zewnętrzne, nieprzewidywalne i nieuniknione), nadal będzie interpretowana jako porozumienie dotyczące wyłączenia odpowiedzialności, ale nie jako prawdziwa klauzula siły wyższej.

---

Jeśli umowa przewiduje rozwiązanie wyłącznie z powodu „siły wyższej”, ale nie definiuje tego pojęcia – czy istnieją wytyczne prawne?

Tak. W takich sytuacjach sądy odwołują się do definicji siły wyższej ukształtowanej w orzecznictwie. Za siłę wyższą uznaje się zdarzenia o charakterze zewnętrznym, nieprzewidywalnym i niemożliwym do uniknięcia.

---

Czy istnieje różnica w relacjach B2B i B2C w odniesieniu do siły wyższej?

Zasadniczo nie. Jednak w umowach konsumenckich klauzula siły wyższej, która nadmiernie ogranicza odpowiedzialność przedsiębiorcy, może zostać uznana za nieskuteczną. Zasady ochrony konsumentów mogą mieć pierwszeństwo przed postanowieniami umownymi, które mogą zostać uznane za nieuczciwe lub stanowiące niedozwolone klauzule.

---

Czy ma znaczenie, gdzie w umowie znajduje się klauzula siły wyższej?

Nie, o ile warunki umowy zostały prawidłowo włączone do jej treści. Klauzula siły wyższej może znajdować się zarówno w głównej części umowy, jak i w załączonych ogólnych warunkach.

W przypadku umów konsumenckich klauzule muszą jednak spełniać wymogi przejrzystości i uczciwości. Każde postanowienie, które narusza zasady sprawiedliwości społecznej lub w nieproporcjonalny sposób szkodzi konsumentowi, może zostać uznane za niedozwolone i nieskuteczne.

---

Czy istnieją wzorcowe przykłady klauzul siły wyższej w polskim prawie?

Skuteczne klauzule siły wyższej są zawsze dostosowane do specyfiki danej umowy oraz ryzyk branżowych. Zazwyczaj wymieniają one odpowiednie zdarzenia siły wyższej (np. wojna, klęski żywiołowe, epidemie), opisują procedury powiadamiania i określają konsekwencje dla zobowiązań wykonawczych.

Ogólna, dobrze sformułowana klauzula powinna również odwoływać się do polskiej definicji prawnej, aby była zgodna z praktyką orzeczniczą.

---

Czy zmiana przepisów celnych może być uznana za siłę wyższą?

Zmiana przepisów celnych może potencjalnie kwalifikować się jako zdarzenie siły wyższej, ale tylko wtedy, gdy spełnia ustalone kryteria:

• Charakter zewnętrzny– tak, ponieważ zmiana pochodzi od organu rządowego.
• Nieprzewidywalność– tylko gdy była nagła lub bezprecedensowa. Rutynowe lub przewidywalne zmiany prawne nie kwalifikują się.
• Nieuchronność– tylko wtedy, gdy zmiana sprawia, że wykonanie umowy staje się naprawdę niemożliwe lub nadmiernie uciążliwe.

Zatem zmiana przepisów celnych może stanowić siłę wyższą, jeśli jest nagła, nieprzewidywalna i obiektywnie uniemożliwia wykonanie umowy. Każdy przypadek należy oceniać indywidualnie. Dla uniknięcia sporów zaleca się wyraźne uwzględnienie takich przypadków w klauzuli siły wyższej.

---

Czy istnieją alternatywne środki prawne w przypadku niewykonania umowy?

Tak. Zgodnie z zasadą rebus sic stantibus (art. 357¹ Kodeksu cywilnego), strona może zwrócić się do sądu o interwencję, jeśli po zawarciu umowy nastąpiła nadzwyczajna i nieprzewidywalna zmiana okoliczności, która powoduje, że wykonanie zobowiązania stało się nadmiernie utrudnione lub grozi stronie poważną szkodą.

Sąd może:

• dostosować sposób wykonania,
• zmodyfikować zakres zobowiązań stron lub
• rozwiązać umowę.

Co ważne, strona nie może samodzielnie zawiesić wykonania umowy na podstawie zasady rebus sic stantibus bez orzeczenia sądu lub tymczasowego nakazu sądowego.