Franczyza

Aktualizacja: 20.10.2023

Franczyza w Polsce

Szacuje się, że obecnie ponad 500 000 pracowników jest zaangażowanych w sieci franczyzowe w Polsce. Według danych Związku Przedsiębiorców i Pracodawców z 2020 r. w Polsce działało wówczas ponad 1300 różnych sieci franczyzowych.

Pomimo tak znaczącej obecności, polski rynek franczyzy nie wykorzystał w pełni swojego potencjału. Eksperci przewidują stały wzrost sektora franczyzy i dystrybucji w Polsce w nadchodzących latach.

W 2019 r. Forbes uznał Polskę za jeden z najbardziej atrakcyjnych krajów dla franczyzy, a trend ten potwierdza rosnąca obecność międzynarodowych franczyz na polskim rynku. Polski rynek jest nadal uważany za interesujący i zapewniający wiele możliwości franczyzy, zwłaszcza w sektorze spożywczym i detalicznym oraz odzieżowym.

---

Franczyza – najnowsze ramy prawne

Mimo, że polski rynek franczyzy jest dojrzały i stabilny, nie istnieją żadne szczególne regulacje prawne dotyczące franczyzy. Aspekty prawne franczyzy są regulowane głównie przez połączenie przepisów:

• prawa handlowego,
• prawa konkurencji,
• prawa własności intelektualnej, i
• prawa podatkowego.

Ponadto, strony zaangażowane w relację franczyzową mogą poszukiwać wskazówek dotyczących prawa pracy, przepisów Unii Europejskiej i kwestii prawa finansowego.

Sprzedaż franczyzy

Sprzedaż franczyzy polskiemu przedsiębiorcy nie wymaga fizycznej obecności ani rejestracji działalności gospodarczej lub spółki w Polsce. Jednak jeśli zagraniczny franczyzodawca planuje długoterminową obecność na polskim rynku, najczęściej wybieraną strukturą prawną jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.), zarówno przez zagranicznych, jak i krajowych franczyznodawców.

Ta forma spółki wymaga minimalnej inwestycji kapitałowej w wysokości 5.000 PLN i zapewnia ograniczoną odpowiedzialność, co oznacza, że  jedynie aktywa spółki są narażone na roszczenia wierzycieli, z kilkoma wyjątkami. Ponadto spółka z ograniczoną odpowiedzialnością oferuje większą elastyczność w zakresie struktury wewnętrznej i procedur operacyjnych. Zaleca się również rejestrację znaku towarowego w Polsce, jeśli nie jest on jeszcze chroniony na poziomie Unii Europejskiej.

W polskim prawie nie ma specjalnych reżimów franczyzowych dla poszczególnych sektorów ani szczególnych zakazów działalności franczyzowej. Niemniej jednak, przedsiębiorcy działający np. w sektorze bankowym muszą spełniać wszystkie obowiązujące w tym zakresie regulacje. Obowiązek spełnienia takich wymogów sektorowych dotyczy zazwyczaj franczyzobiorców działających na danym rynku i nie wpływa bezpośrednio na franczyzodawcę.

Prawo właściwe i jurysdykcja

Zaangażowane strony mają możliwość wyboru zarówno prawa właściwego, jak i jurysdykcji, w tym opcji arbitrażu. Chociaż zaleca się wskazanie prawa kraju macierzystego którejkolwiek ze stron (franczyzodawcy lub franczyzobiorcy), nie jest to obowiązkowe. Zgodnie z rozporządzeniem UE Rzym I, strony mają swobodę wyboru prawa dowolnej jurysdykcji.

Organy egzekucyjne – franczyza

W Polsce nie ma dedykowanych organów regulacyjnych odpowiedzialnych za nadzór nad rynkiem franczyzy. W rezultacie, ramy prawne regulujące franczyzę są egzekwowane albo przez sądy, albo przez organy właściwe dla poszczególnych branż.

Największy wpływ na rynek franczyzy ma Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK), który jest organem sprawującym nadzór nad przestrzeganiem prawa konkurencji i konsumentów.

Prezes UOKiK jest uprawniony m.in. do:

• prowadzenia postępowań w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów,
• prowadzenie postępowań antymonopolowych przeciwko przedsiębiorcom naruszającym zakaz praktyk ograniczających konkurencję,
• kontroli koncentracji przedsiębiorców – ma to na celu uniknięcie sytuacji, w której w wyniku koncentracji może dojść do istotnego ograniczenia konkurencji na rynku, w szczególności przez powstanie lub umocnienie pozycji dominującej przedsiębiorcy, która umożliwia mu działanie w oderwaniu od konkurentów, kontrahentów oraz konsumentów.

Stowarzyszenia branżowe dla sektora franczyzy

Polski Związek Franczyzodawców działa w celu ochrony praw i reprezentowania interesów swoich członków wobec organów władzy państwowej, administracji, organów samorządu terytorialnego. Do organizacji mogą przystąpić wszystkie firmy spełniające wymogi ustawowe.

Ponieważ stowarzyszenie jest podmiotem samorządnym i nieobowiązkowym, nie ma żadnych konsekwencji biznesowych związanych z brakiem członkostwa. Niemniej jednak, organizacja oferuje specjalne korzyści, takie jak certyfikaty wiarygodności dla swoich członków.

---

Umowy franczyzowe

Umowa franczyzy w Polsce nie podlega szczególnej regulacji w Kodeksie cywilnym ani w innych ustawach cywilnoprawnych. W konsekwencji, umowy te zawierane są zgodnie z zasadą swobody umów, przy zachowaniu ograniczeń wynikających z tej zasady. Art. 353¹ k.c. wprowadza trzy ograniczenia swobody umów. Są to:

• charakter stosunku prawnego,
• prawo,
• zasaddy współżycia społecznego.

Oznacza to, że postanowienia wskazane w umowie franczyzowej oraz jej cel muszą być zgodne z ww. zasadami. W przypadku niezgodności, umowa franczyzowa może zostać uznana za nieważną w części lub w całości. W szczególnych przypadkach skutek nieważności zastępowany jest innym, np. zastąpieniem nieważnych postanowień umowy treścią zgodną z powszechnie obowiązującymi przepisami.

Brak legalnej definicji „franczyzy”

Franczyza nie została zdefiniowana w polskim prawie. Umowa franczyzy jest tzw. umową nienazwaną, co oznacza, że żadna z ustaw nie reguluje wymaganych elementów umowy franczyzy. Tym samym podstawowe cechy i założenia kształtowane są przez praktykę gospodarczą, a kształt jej treści pozostawiony jest woli stron, z zastrzeżeniem wspomnianych wyżej ograniczeń swobody umów.

Strony umowy franczyzowej

Umowa franczyzy zawierana jest pomiędzy:

• franczyzodawcą – twórcą koncepcji biznesowej i właścicielem marki, a
• franczyzobiorca – przedsiębiorca, który korzysta ze sprawdzonego pomysłu na biznes.

Cel umowy franczyzowej

Celem umowy franczyzowej jest uregulowanie współpracy pomiędzy franczyzodawcą a franczyzobiorcą. Najważniejsze cechy franczyzy są następujące:

• franczyzodawca udziela franczyzobiorcy zezwolenia na korzystanie z jego nazwy, firmy, godła, symboli, znaków towarowych, patentów, know-how, koncepcji, polityki marketingowej i technik prowadzenia przedsiębiorstwa, z obowiązkiem udzielania pomocy
• franczyzobiorca zobowiązuje się do prowadzenia własnej działalności gospodarczej zgodnie z instrukcjami organizatora sieci oraz do zapłaty wynagrodzenia.

Forma prawna umowy franczyzowej

Polskie prawo nie wymaga żadnej szczególnej formy prawnej (np. pisemnej, aktu notarialnego) dla umów franczyzowych. Jeżeli jednak strony uzgodnią przeniesienie praw własności intelektualnej w umowie, która podlega prawu polskiemu, umowa musi mieć formę pisemną (podpis mokry lub kwalifikowany podpis elektroniczny).

---

Franczyza – nowa regulacja w Polsce (wciąż w toku – 2023/2024)

Sejm pracuje nad nową regulacją franczyzy w Polsce. Projekt nowelizacji Kodeksu cywilnego w tym zakresie ma zostać przyjęty przez Radę Ministrów i skierowany do Sejmu do końca 2023 roku.

Nowelizacja Kodeksu cywilnego ma wejść w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia. Co ważne, nowa regulacja będzie miała zastosowanie do umów zawartych po wejściu w życie ustawy. Sytuacja powinna być zatem uważnie monitorowana przez wszystkich zagranicznych franczyzodawców rozważających wejście na polski rynek.

Nadchodząca nowelizacja Kodeksu cywilnego zakłada szereg zmian, które mają na celu uregulowanie i uporządkowanie aspektów umowy franczyzowej. Polski rząd zidentyfikował konieczność uregulowania umowy franczyzy ze względu na zgłaszane problemy, do których należą m.in:

• nierzetelne informacje przedstawiane przez operatorów systemów franczyzowych,
• brak równowagi kontraktowej stron,
• nierynkowe ceny zakupu towarów przez franczyzobiorcę,
• ukryte opłaty (poza opłatą franczyzową),
• długoterminowe zobowiązania umów franczyzowych,
• trudności w rozwiązywaniu umów franczyzowych,
• niewłaściwa równowaga między wysokością opłat franczyzowych a zyskiem franczyzobiorcy.

---

Podsumowanie nowych regulacji dotyczących franczyzy

Nowy rozdział

Artykuły 764¹⁰ – 746²¹ Kodeksu Cywilnego będą poświęcone nowemu typowi umowy – umowie franczyzy. Zgodnie z definicją, stosunek franczyzy będzie polegał na tym, że franczyzodawca udostępni franczyzobiorcy za wynagrodzeniem koncepcję lub technikę prowadzenia działalności gospodarczej (know-how) oraz rzeczy lub prawa służące do prowadzenia tej działalności, w szczególności nazwę przedsiębiorcy, znaki towarowe i patenty, natomiast franczyzobiorca będzie zobowiązany do prowadzenia działalności gospodarczej we własnym imieniu i na własny rachunek w oparciu o udostępnioną koncepcję.

Forma prawna umowy franczyzy

Umowa franczyzy będzie wymagała formy dokumentowej pod rygorem nieważności. Zmianie ulegnie również art. 76 ust. 1 Prawa własności przemysłowej, zgodnie z którym udzielenie licencji będzie musiało nastąpić w formie pisemnej pod rygorem nieważności, a nie jak dotychczas w formie pisemnej.

Ma to umożliwić sprawny proces zawierania i obsługi tego typu umów poprzez zastosowanie nowoczesnych form składania oświadczeń woli, w tym za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Jednocześnie, poprzez zastrzeżenie rygoru nieważności, forma ta zapewni odpowiedni poziom bezpieczeństwa obrotu cywilnoprawnego.

Dokument informacyjny od franczyzodawcy i wzór umowy franczyzowej

Potencjalny franczyzobiorca będzie musiał otrzymać – nie później niż 14 dni przed zawarciem umowy franczyzowej – aktualny dokument informacyjny oraz wzór umowy franczyzowej.

Dokument informacyjny powinien zawierać co najmniej

• dane identyfikujące franczyzodawcę;
• opis działalności gospodarczej franczyzodawcy, w szczególności liczbę umów franczyzowych zawartych na koniec poprzedniego roku kalendarzowego;
• opis działalności, która ma być wykonywana przez franczyzobiorcę;
• sposób ustalania wynagrodzenia franczyzodawcy;
• opis usług franczyzodawcy, w szczególności wyszczególnienie koncepcji lub technik biznesowych, przedmiotów lub praw udostępnianych do korzystania;
• informacje o szacunkowej wartości wydatków lub nakładów koniecznych do poniesienia przez franczyzobiorcę w celu rozpoczęcia wykonywania umowy franczyzy;
• informacje o szacunkowej wysokości przychodu franczyzobiorcy (dochodu franczyzowego) i sposobie jego obliczenia;
• informacje o obowiązku zawarcia przez franczyzobiorcę umów z osobami trzecimi wskazanymi przez franczyzodawcę, o ile takie umowy mają zostać zawarte;
• informacje o zakresie i środkach nadzoru franczyzodawcy nad sposobem wykonywania umowy franczyzowej przez franczyzobiorcę, w szczególności o zakresie dostępu do tajemnic przedsiębiorstwa franczyzobiorcy oraz prawie franczyzodawcy do wydawania wytycznych i poleceń, o ile nadzór franczyzodawcy nad sposobem wykonywania umowy franczyzowej przez franczyzobiorcę jest przewidziany;
• informacje o zasadach przeniesienia praw i obowiązków wynikających z umowy franczyzy oraz przystąpienia do umowy nowej osoby po stronie franczyzobiorcy, o ile taka możliwość jest przewidziana;
• informacje o zdarzeniach stanowiących podstawę do nałożenia kar umownych oraz sposobie ustalenia ich wysokości, jeżeli przewiduje się nałożenie kar umownych;
• okres obowiązywania umowy franczyzowej i warunki jej przedłużenia;
• terminy rozwiązania umowy franczyzy;
• informacje o zakazie konkurencji, w tym o terminach obowiązywania tego zakazu, jeżeli zakaz konkurencji został zawarty.

Warto wspomnieć, że franczyzodawca będzie zobowiązany do przedłożenia dokumentu informacyjnego nie tylko przed zawarciem umowy franczyzowej, ale także przed jej zmianą. Jeżeli franczyzobiorca nie wyrazi zgody na przyjęcie zmian w umowie franczyzowej, strony pozostają związane dotychczasowymi warunkami umowy.

Przekazanie dokumentu informacyjnego ma na celu ochronę franczyzobiorcy. W związku z tym naruszenie powyższych obowiązków może skutkować różnymi konsekwencjami.

Prawo do rozwiązania umowy franczyzowej w przypadku braku dokumentu informacyjnego

Przede wszystkim franczyzobiorca będzie uprawniony do wypowiedzenia umowy franczyzowej ze skutkiem natychmiastowym, jeżeli franczyzodawca nie przekazał franczyzobiorcy dokumentu informacyjnego lub zawarł w nim nierzetelne lub nieprawdziwe informacje dotyczące istotnych kwestii.

Warunki skorzystania z tego sposobu rozwiązania umowy są następujące:

• musi istnieć uzasadnione przypuszczenie, że gdyby franczyzobiorca został o nich prawidłowo poinformowany, nie zawarłby umowy,
• nie upłynęło trzydzieści dni od powzięcia o nich wiadomości przez franczyzobiorcę.

Możliwość rozwiązania umowy ze skutkiem natychmiastowym z powodu ww. okoliczności wygasa po upływie roku od dnia zawarcia umowy franczyzowej.

Ponadto franczyzodawca będzie zobowiązany do naprawienia szkody wyrządzonej franczyzobiorcy przez zamieszczenie w dokumencie informacyjnym nierzetelnych lub nieprawdziwych informacji, chyba że nie ponosi za to winy.

Zakaz konkurencji

Okresy wypowiedzenia umowy franczyzy

Wypowiedzenie umowy franczyzowej na czas określony nastąpi w przypadkach określonych w umowie, a na czas nieokreślony z:

• 3-miesięcznym okresem wypowiedzenia, jeżeli stroną wypowiadającą jest franczyzobiorca, oraz
• 6-miesięcznym okresem wypowiedzenia, jeżeli stroną wypowiadającą jest franczyzodawca.

Znowelizowane przepisy przewidują również możliwość rozwiązania umowy franczyzowej przez każdą ze stron ze skutkiem natychmiastowym w przypadku zaistnienia okoliczności określonych w nowej ustawie.

Wypowiedzenie franczyzy ze skutkiem natychmiastowym

Franczyzodawca będzie uprawniony do wypowiedzenia umowy ze skutkiem natychmiastowym, jeżeli:

• franczyzobiorca nie rozpoczął prowadzenia działalności gospodarczej w oparciu o umowę franczyzy w terminie sześciu miesięcy od dnia zawarcia umowy lub trwale zaprzestał jej prowadzenia;
• franczyzobiorca otrzymał sądowy zakaz prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie objętym umową franczyzy;
• franczyzobiorca utracił pełną zdolność do czynności prawnych;
• doszło do rażącego naruszenia przez franczyzobiorcę istotnego postanowienia umowy powodującego nieodwracalne skutki lub franczyzobiorca, pomimo pisemnego upomnienia, nadal narusza istotne postanowienia umowy franczyzy;
• pomimo pisemnego wezwania do zapłaty, franczyzobiorca zalega z zapłatą wynagrodzenia franczyzodawcy za dwa pełne okresy płatności.

Franczyzobiorca będzie uprawniony do rozwiązania umowy ze skutkiem natychmiastowym, jeżeli:

• doszło do rażącego naruszenia przez franczyzodawcę istotnego postanowienia umowy powodującego nieodwracalne skutki lub franczyzodawca pomimo pisemnego upomnienia nadal narusza istotne postanowienia umowy franczyzowej,
• jeżeli zachodzą opisane powyżej przesłanki dotyczące braku przekazania franczyzobiorcy dokumentu informacyjnego lub zawarcia w nim nierzetelnych lub nieprawdziwych informacji.

Przedawnienie – kary umowne

Przepis dotyczący kar umownych będzie stanowił, że roszczenie o zapłatę kary umownej przedawnia się z upływem roku od dnia, w którym franczyzodawca dowiedział się lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu zobowiązania przez franczyzobiorcę, chyba że franczyzodawca wezwał franczyzobiorcę do zapłaty kary umownej w tym terminie.

Obniżenie wynagrodzenia franczyzodawcy

Projekt nowelizacji wprowadza uprawnienie franczyzobiorcy do żądania obniżenia wynagrodzenia franczyzodawcy w przypadku, gdy przychody z działalności franczyzowej uległy znacznemu obniżeniu, a franczyzobiorca nie ponosi za to odpowiedzialności.

Obniżenie wynagrodzenia ma obejmować okres, w którym przychody uległy znacznemu zmniejszeniu. Obniżenie wynagrodzenia franczyzodawcy następuje w drodze pozwu lub sprzeciwu franczyzobiorcy.

Zabezpieczenia w umowach franczyzowych

Weksel in blanco wręczony franczyzodawcy w celu spełnienia lub zabezpieczenia świadczenia wynikającego z umowy franczyzy powinien zawierać zastrzeżenie „nie na zlecenie” lub inne równoważne.

Jeżeli franczyzodawca w celu spełnienia lub zabezpieczenia świadczenia z umowy franczyzy przyjmie weksel in blanco, który nie zawiera zastrzeżenia „nie na zlecenie” lub innego równoznacznego zastrzeżenia i przeniesie taki weksel na inną osobę, franczyzodawca jest zobowiązany do naprawienia szkody poniesionej przez wystawcę weksla.

Regulacja ta znajdzie zastosowanie również w sytuacji, gdy weksel in blanco znajdzie się w posiadaniu innej osoby wbrew woli franczyzodawcy.

Poufność i własność intelektualna w relacji franczyzowej

Projekt nowelizacji przewiduje, że o ile strony nie postanowią inaczej, franczyzobiorca będzie zobowiązany do zachowania w tajemnicy poufnej koncepcji lub techniki prowadzenia działalności przekazanej przez franczyzodawcę, a obowiązek zachowania tajemnicy nie będzie ograniczony w czasie.

W odniesieniu do praw własności intelektualnej – o ile strony nie postanowiły inaczej, franczyzobiorca nie będzie uprawniony do przeniesienia praw wynikających z umowy franczyzowej na inną osobę lub wniesienia ich jako wkładu do spółki.

---

FAQ – Przepisy dotyczące franczyzy w Polsce