Zniesławienie

Kluczowe fakty – zniesławienie

Zniesławienie – definicja	Podstawą tego przestępstwa są zazwyczaj fałszywe informacje. Zniesławienie może zostać popełnione na przykład za pomocą gestu, na piśmie lub ustnie. Zachowanie zniesławiającego może przybrać formę poniżającego oświadczenia słownego lub pisemnego, gestu, mema internetowego, znaku lub innej formy komunikacji.
Dowód zniesławienia	Aby udowodnić, że oświadczenie jest zniesławiające, powód musi być w stanie wykazać, że Oświadczenie jest fałszywe. Oświadczenie zostało opublikowane lub wypowiedziane, a osoby trzecie je przeczytały lub usłyszały.
Różnica między zniesławieniem a zniewagą	W przypadku zniesławienia oceniany będzie wpływ danego czynu na utratę zaufania lub obniżenie autorytetu ofiary, podczas gdy w przypadku zniewagi głównym aspektem podlegającym ocenie będzie doświadczenie przez ofiarę negatywnych uczuć.
Kara za zniesławienie	Jeżeli zachowanie sprawcy przestępstwa można uznać za zniesławienie za pomocą środków masowego komunikowania, grozi mu kara ograniczenia lub pozbawienia wolności albo grzywna.
Koszty założenia sprawy o zniesławienie	Sądem właściwym będzie sąd miejsca zamieszkania pozwanego, pozew należy skierować do sądu okręgowego, który jest sądem właściwym w tego typu sprawach. Opłata od takiego pozwu wyniesie 600 zł dla roszczeń niemajątkowych oraz dodatkowo 5% kwoty dochodzonego roszczenia majątkowego.

---

Zniesławienie – ramy prawne

Zgodnie z przepisem art. 212 § 1 Kodeksu karnego (dalej: „k.k.”):

• „kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności” .
• jeżeli sprawca dopuszcza się powyższego czynu za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Powszechnie przyjmuje się, że dobrem chronionym komentowanym czynem jest tzw. cześć zewnętrzna, która obejmuje ochronę szacunku, dobrego imienia pokrzywdzonego przed negatywnym postrzeganiem go przez osoby trzecie.

Wzrost liczby skazanych za zniesławienie i zniewagę w Polsce wynika z najnowszych statystyk Ministerstwa Sprawiedliwości. W 2021 r. skazań za zniesławienie było o 90% więcej niż w roku poprzednim. Z pewnością jednak statystyki skazań nie odzwierciedlają skali popełnianych przestępstw i faktycznego zjawiska zniesławienia.

Coraz częściej z przepisów o zniesławieniu korzystają przedsiębiorcy, których niepochlebne opinie odbierają im klientów i szkodzą ich reputacji na rynku. Autorami zniesławiających opinii są najczęściej niezadowoleni klienci, ale także pracownicy czy przedstawiciele konkurencji.

Zniesławienie może również skutkować konsekwencjami na gruncie prawa cywilnego i handlowego. Aspekt ten został opisany poniżej.

---

Ochrona dobrego imienia

Dobra osobiste (takie jak bezpieczeństwo fizyczne, integralność, reputacja, nazwisko, życie prywatne i rodzinne, wolność słowa, uczucia religijne, wolność wypowiedzi) są chronione przez Konstytucję RP.

Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem – w sprawach o zniesławienie – możemy dochodzić swoich praw na drodze cywilnej oraz karnej.

• Odpowiedzialność karna, jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 30.10.2006 r. (P 10/06, OTK-A 2006, Nr 9, poz. 128), ma cel represyjny, zaś
• Odpowiedzialność cywilna/handlowa ma przede wszystkim cel kompensacyjny, ale zarówno prawo karne, jak i prawo cywilne stosują sankcje o charakterze majątkowym.

Prawie tysiąc osób zostało skazanych z art. 212 (polskiego kodeksu karnego) w latach 2002-2008, z czego około 30% otrzymało karę ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności. Sądy krajowe nadal często mają do czynienia z tym przestępstwem. Najczęstszymi wyrokami są kary pozbawienia wolności lub odszkodowania finansowe.

---

Przepisy dotyczące zniesławienia w UE

Zniesławienie i naruszenie dóbr osobistych są szeroko regulowane przez prawo europejskie. Najnowsze wytyczne ustanowione przez władze UE mają na celu

• rozszerzyć działania monitorujące i rzecznicze w krajach, w których media są mocno dotknięte nadużywaniem prawa dotyczącego zniesławienia,
• prowadzić działania w zakresie budowania świadomości i potencjału mające na celu wzmocnienie praw człowieka w sprawach o zniesławienie.

Wytyczne te są wspierane przez Komisję Europejską, Trybunał Europejski – w celu zapewnienia najlepszej i najskuteczniejszej ochrony praw człowieka dla państw członkowskich UE.

---

Zniesławienie – ochrona na gruncie prawa karnego

Pomówienie/Zniesławienie – regulacja w Polsce

Pomówienie może być dokonane nie tylko ustnie, ale również pisemnie oraz m.in. za pomocą druku, rysunku, przy użyciu technicznych środków przekazu (np. telefon, Internet).

Pomówienie musi odnosić się do zachowania (np. popełnienia przestępstwa, prowadzenia niemoralnego trybu życia) lub cech ( np, alkoholizm, chaos organizacyjny, niekompetencja personelu), które mogą przynieść danej osobie (a także podmiotowi zbiorowemu) ujmę w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności.

Zgodnie z polskim prawem – dla zaistnienia przestępstwa zniesławienia wystarczające jest samo narażenie na poniżenie w opinii publicznej lub narażenie na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Osoba zniesławiona nie musi więc wykazywać, że groźba ta się zmaterializowała – doszło do poniżenia, utraty zaufania. Wystarczy, że obiektywnie działania sprawcy mogły wywołać taki skutek, ale nie musiały go faktycznie wywołać.

Należy również podkreślić, że nawet potencjalny skutek zniesławienia musi dotyczyć „opinii publicznej”. Oznacza to, że zachowanie sprawcy musi być widoczne dla innych. W sytuacji, gdy jedynym odbiorcą krzywdzących opinii, zachowań, jest sam pokrzywdzony, do zniesławienia nie dojdzie, gdyż nie ma szerszego kręgu osób, wobec których pokrzywdzony byłby zniesławiany. W takim przypadku możemy ewentualnie mówić o odrębnym przestępstwie zniewagi.

Środki prawne za zniesławienie

Postępowanie karne za przestępstwo zniesławienia wszczynane jest z tzw. oskarżenia prywatnego. Ściganie zależy więc wyłącznie od woli pokrzywdzonego. Oznacza to konieczność wniesienia prywatnego aktu oskarżenia do sądu, co również wiąże się z koniecznością uiszczenia opłaty w wysokości 300 zł i stanowi pewnego rodzaju utrudnienie dla pokrzywdzonego, gdyż musi on zidentyfikować osobę oskarżonego i wskazać ją w akcie oskarżenia.

Alternatywą jest złożenie pisemnej skargi na policji. W sprawie z oskarżenia prywatnego co do zasady nie bierze udziału prokurator. Skuteczne sporządzenie prywatnego aktu oskarżenia o zniesławienie w konkretnej sprawie co do zasady wymaga pomocy profesjonalnej kancelarii prawnej.

Rozprawa sądowa w sprawie o zniesławienie poprzedzona jest posiedzeniem pojednawczym, które prowadzone jest przez sędziego lub referendarza sądowego. Jego celem jest możliwie trwałe i kompleksowe rozwiązanie istniejącego konfliktu leżącego u podstaw prywatnej sprawy o zniesławienie poprzez doprowadzenie do pojednania zwaśnionych stron, rozumianego jako wynik niewymuszonego, nieograniczonego porozumienia. Osiągnięcie pojednania jest jednak możliwe także na późniejszym etapie sprawy.

Pokrzywdzony – oskarżyciel prywatny ma obowiązek stawić się na tej rozprawie, w przeciwnym razie Sąd uzna, że odstąpił on od oskarżenia i umorzy postępowanie. Oskarżony co do zasady nie ma obowiązku stawiennictwa na rozprawie.Jednocześnie z pojednaniem strony mogą zawrzeć ugodę, której przedmiotem mogą być również roszczenia pozostające w związku z oskarżeniem. Jeżeli pojednanie okaże się zbyt trudne do wypracowania w drodze rozprawy sądowej, możliwe jest skierowanie sprawy do mediacji. Mediacja jest alternatywą dla rozprawy pojednawczej. W przypadku braku pojednania między stronami, sprawa kierowana jest na rozprawę sądową.

Rozprawy w sprawach o zniesławienie są zamknięte dla publiczności, co zapewnia dodatkową ochronę ofierze, chyba że ofiara zażąda, aby rozprawa odbyła się publicznie.

W procesach o zniesławienie to na pomawiającym – oskarżonym – spoczywa ciężar udowodnienia prawdy i wykazania wszelkich okoliczności, które czynią oceniane zachowanie dopuszczalnym, podczas gdy na oskarżycielu prywatnym spoczywa ciężar udowodnienia, że oskarżony jest sprawcą zarzucanego mu czynu.

Niewątpliwie najkorzystniejszym rozwiązaniem dla pokrzywdzonego jest uchylenie przez oskarżyciela publicznego ścigania za zniesławienie. Zgodnie z art. 60 § 1 Kodeksu postępowania karnego (dalej: k.p.k.) w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego prokurator wszczyna postępowanie albo wstępuje do postępowania już wszczętego, jeżeli wymaga tego interes społeczny. Postępowanie toczy się wówczas z urzędu, a pokrzywdzony, który uprzednio wniósł prywatny akt oskarżenia, korzysta z uprawnień oskarżyciela posiłkowego (art. 60 § 2 k.p.k.). Jest to niewątpliwie najskuteczniejszy sposób ścigania zniesławienia. Ocena istnienia interesu społecznego należy jednak do oskarżyciela publicznego i nie podlega kontroli sądowej.

Najczęstszą karą nakładaną przez sądy karne w sprawach o zniesławienie jest grzywna. Ponadto, w przypadku zniesławienia, sąd może dodatkowo orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego lub na wskazany przez niego cel publiczny. Sąd może również orzec podanie wyroku do publicznej wiadomości, co często ma znaczenie wizerunkowe dla pokrzywdzonego.

Warto również wspomnieć, że karalność zniesławienia podlega przedawnieniu, tj. z upływem 1 roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia ( art. 101 § 2 k.k.).

---

Zniesławienie – ochrona na gruncie prawa cywilnego

Aspekt materialnoprawny

Polskie prawo cywilne na mocy art. 23 Kodeksu cywilnego (dalej: „k.c.”) chroni dobra osobiste człowieka. Osoby prawne mają podobną ochronę na mocy art. 43 Kodeksu cywilnego.

Brak jest ustawowej definicji dóbr osobistych. Art. 23 k.c. zawiera jedynie przykładowe wyliczenie takich wartości jak zdrowie, wolność, cześć, dobre imię, wizerunek.

Jednym z kluczowych dóbr osobistych osób fizycznych jest ich „dobre imię„.

W orzecznictwie i doktrynie prawa wyróżnia się dwa rodzaje dobrego imienia osób fizycznych:

• „dobre imię wewnętrzne” określane również jako godność osobista i rozumiane jako wyobrażenie o własnych wartościach i oczekiwaniach w tym zakresie oraz
• „dobre imię zewnętrzne” oznaczające dobrą opinię innych osób.

Naruszenie zewnętrznego dobrego imienia określane jest jako zniesławienie, natomiast naruszenie wewnętrznego dobrego imienia określane jest jako zniewaga.

Jednym z kluczowych dóbr osobistych osób prawnych jest również dobre imię określane również jako „goodwill”, „reputation”, „notability”. W przeciwieństwie do osób fizycznych, osoby prawne mogą posiadać jedynie zewnętrzne dobre imię – czyli dobrą opinię innych osób.

Zniesławienie – środki ochrony prawnej

Zagrożenie lub naruszenie dóbr osobistych osób fizycznych lub prawnych może rodzić różne roszczenia, wśród których kluczowe są określone w artykułach: 24, 415 i 448 Kodeksu cywilnego.

Co do zasady, osoba, której dobro osobiste zostało zagrożone lub naruszone, może m.in. żądać od sądu

1. potwierdzenie, że posiada określone dobra osobiste lub że zostały one naruszone (art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego, dalej: „KPC”);
2. wydanie zakazu podejmowania działań zag rażających dobrom osobistym (vide art. 24 § 1 k.c.);
3. nakazać usunięcie skutków naruszenia, a w szczególności złożenie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (art. 24 § 1 k.c.);
4. zasądzenie zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel publiczny (art. 24 § 1 k.k. i art. 448 k.c.);
5. zasądzenie odszkodowania ( zadośćuczynienia) za szkodę majątkową (art. 24 § 2 k.k. i 415 k.c.).

Potwierdzenie interesu

Roszczenie opisane w punkcie 1. powyżej ma na celu wyłącznie potwierdzenie przez sąd, że określone osoby posiadają określone Dobra Osobowe lub/i że zostały one naruszone przez określoną osobę. Niekiedy samo potwierdzenie takiego faktu jest wystarczające do zakończenia sporu pomiędzy stronami.

Nakaz zaniechania naruszeń

Roszczenie opisane w punkcie 2. powyżej ma na celu wyeliminowanie zagrożenia dóbr osobistych poprzez wydanie przez Sąd stosownego nakazu zaniechania naruszeń. Aby skorzystać z roszczenia opisanego w punkcie 2. powód będzie musiał udowodnić przed Sądem naruszenie (lub zagrożenie) określonego dobra osobistego. Z uwagi na domniemanie bezprawności naruszenia, to pozwany w ramach obrony będzie musiał wykazać zasadność naruszenia (lub sam brak naruszenia). Roszczenie opisane w punkcie 2. wywodzi się z przepisu art. 24 § 1 k.c.

Usunięcie skutków zniesławienia

Roszczenie opisane w punkcie 3. powyżej ma na celu usunięcie skutków naruszenia. Najczęściej koncentruje się ono na żądaniu złożenia oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Aby skorzystać z roszczenia opisanego w punkcie 3. powód będzie musiał udowodnić przed Sądem naruszenie dobra osobistego. Z uwagi na domniemanie bezprawności naruszenia, to pozwany w ramach obrony będzie musiał wykazać zasadność naruszenia (lub sam brak naruszenia). Roszczenie opisane w punkcie 3. wywodzi się z przepisu art. 24 § 1 k.c.

Żądanie dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia dobra osobistego przez złożenie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie powinno być skonkretyzowane przez osobę żądającą ochrony, tj. powinna ona ściśle określić (sformułować) treść oświadczenia, którego złożenia się domaga.

Odszkodowanie za zniesławienie

Dwa alternatywne roszczenia opisane w punkcie 4. mają na celu zrekompensowanie szkody niematerialnej poniesionej przez pokrzywdzonego. Aby skorzystać z roszczeń opisanych w punkcie 4. powód będzie musiał udowodnić przed sądem:

• naruszenie szczególnego dobra osobistego,
• winy sprawcy w naruszeniu,
• szkoda niematerialna oraz
• związek między naruszeniem a szkodą.

Sądy powszechnie przyjmują, że również osoby prawne mogą korzystać z roszczeń opisanych w punkcie 4, chociaż osoby prawne nie mogą odczuwać stresu, zdenerwowania, niepokoju lub innych podobnych uczuć.

Odszkodowanie za zniesławienie

Roszczenie o zadośćuczynienie (odszkodowanie) opisane w punkcie 5. ma na celu zrekompensowanie szkody majątkowej poniesionej przez poszkodowanego.

Aby skorzystać z roszczenia opisanego w punkcie 5. powód będzie musiał udowodnić przed sądem:

• naruszenie szczególnego dobra osobistego,
• winy sprawcy w naruszeniu,
• szkoda materialna i
• związek między naruszeniem a szkodą.

Jak stanowi art. 361 Kodeksu cywilnego, powód jest uprawniony do naprawienia rzeczywistej szkody i utraconych korzyści.

Charakter środków ochrony prawnej za zniesławienie

Należy wyjaśnić, że roszczenia wymienione w punktach 2.-5. nie są alternatywne względem siebie i mogą być dochodzone łącznie.

Ponadto powodowie mogą dochodzić dalszych środków prawnych i roszczeń przewidzianych w innych aktach prawnych, np. w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Aspekt procesowy

Właściwym rzeczowo do dochodzenia roszczeń opisanych w punktach 2. i 3. oraz roszczeń opisanych w punktach 4. i 5. powyżej byłby Sąd Okręgowy, o ile wartość tych roszczeń byłaby wyższa niż 75.000 zł.

Zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 27 i 30 k.p.c. roszczenie powinno być dochodzone przed właściwym rzeczowo Sądem, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania (w przypadku osób fizycznych) lub siedzibę (w przypadku osób prawnych).Alternatywnie do tego, co wskazano w pkt 22, powód może również wybrać dochodzenie „roszczeń z czynu niedozwolonego” (…) przed „sądem, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie będące podstawą roszczenia„.

Opłata sądowa za wniesienie pozwu o zniesławienie będzie zależała od tego, czego zażądamy. Opłata w sprawie cywilnej o ochronę dóbr osobistych wynosi 600 zł, jednak jeśli oprócz roszczeń niemajątkowych (takich jak np. publikacja przeprosin) zgłosimy również roszczenie o zadośćuczynienie lub odszkodowanie, będziemy musieli uiścić dodatkowo 5% od kwoty takiego roszczenia.

Zgodnie z art. 191 KPC, „powód może dochodzić w jednym pozwie kilku roszczeń przeciwko temu samemu pozwanemu, jeżeli roszczenia te mogą być rozpoznawane w tym samym postępowaniu, a sąd jest właściwy do rozpoznania ich łącznej wartości, a także jeżeli są to roszczenia różnego rodzaju, o ile żadne z roszczeń nie jest objęte odrębnym postępowaniem albo sąd jest właściwy według przepisów o właściwości, niezależnie od wysokości przedmiotu sporu”. Stwierdzić należy, że na gruncie ww. artykułu powszechne i zwyczajowe jest łączenie w jednym pozwie roszczeń opisanych w pkt: 2 (roszczenie o zaniechanie dalszych naruszeń), 4 (roszczenie o zadośćuczynienie za krzywdę) i 5 (roszczenie o naprawienie szkody majątkowej).

Tytułem uzupełnienia należy wyjaśnić, że zgodnie z polskim prawem i praktyką sądową pozew dotyczący roszczeń o zadośćuczynienie za krzywdę, a w szczególności roszczeń odszkodowawczych, powinien być dokładnie udowodniony i wyliczony. Co do zasady niedopuszczalne jest określenie roszczenia formułą „nie mniej niż” lub „nie więcej niż”, gdyż wymagane jest, aby każde roszczenie było dokładnie określone i wyliczone co do pewnej, ściśle określonej kwoty. Wymóg ten nie wyklucza możliwości rozszerzenia roszczenia na późniejszych etapach.

---

Jaką procedurę wybrać w przypadku zniesławienia, cywilną czy karną?

Odpowiedź na to pytanie zależy przede wszystkim od celu, jaki zamierzamy osiągnąć. Zazwyczaj osobom pomówionym zależy na odszkodowaniu i uzyskaniu od pomawiającego przeprosin lub oświadczenia określonej treści. W takim przypadku lepiej skorzystać z drogi powództwa cywilnego, gdyż tylko w sądzie cywilnym mamy szansę na uzyskanie wyroku zobowiązującego naruszyciela do złożenia oświadczenia określonej treści. Co więcej, odszkodowanie i zadośćuczynienie zasądzane przez sądy cywilne są zazwyczaj znacznie wyższe niż grzywna zasądzana w sprawie karnej. Jeżeli jednak nie znamy tożsamości sprawcy zniesławienia popełnionego w Internecie, wówczas bardziej pomocne są mechanizmy ustalenia jej w drodze postępowania karnego.

Możliwe jest bowiem najpierw przeprowadzenie postępowania karnego w związku z czynem zniesławienia, a następnie przeprowadzenie sprawy cywilnej, która okaże się wówczas prostsza, gdyż sąd cywilny będzie związany prawomocnym wyrokiem wydanym w sprawie karnej, co znacznie ułatwi wówczas postępowanie dowodowe na gruncie cywilnym.

---

FAQ – Zniesławienie