Blokada konta bankowego - Kluczowe informacje dla przedsiębiorców

Ostatnia aktualizacja: 29.08.2024

Istnieje kilka podstaw do zastosowania blokady rachunku bankowego wobec przedsiębiorcy w Polsce, jak również istnieje kilka niezależnych organów uprawnionych do wdrożenia blokady rachunku bankowego w Polsce, takich jak prokurator, administracja skarbowa czy bank. 

Chociaż przesłanki i tryb postępowania w każdym z przypadków stosowania blokady rachunku bankowego różnią się, to charakter blokady pozostaje zasadniczo ten sam i za każdym razem jest to dotkliwy środek dla przedsiębiorcy i podatnika prowadzącego działalność w Polsce.

W szczególności warto więc zapoznać się ze sposobami, jak można uniknąć blokady oraz jak się przed nią skutecznie bronić,aby zminimalizować jej skutki, wartość zablokowanych środków czy długość jej trwania.

Jaki jest skuteczny system przeciwdziałania wyłudzeniom? Blokada rachunku bankowego STIR

STIR (System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej) to system informatyczny wykorzystywany przez Krajową Administrację Skarbową w Polsce (KAS) w celu monitorowania przepływów finansowych na rachunkach bankowych przedsiębiorców oraz przeciwdziałania wyłudzeniom podatkowym.

Przepisy dotyczące STIR znajdują się w Dziale III B Ordynacji podatkowej (art. 119zg – 119zu).

Jakie są główne zadania STIR?

• Monitorowanie rachunków bankowych: STIR umożliwia KAS analizę transakcji na rachunkach bankowych przedsiębiorców w czasie rzeczywistym, co pozwala na szybkie wykrycie podejrzanych działań.
• Blokada rachunków bankowych
• Analiza ryzyka: STIR służy również do analizy ryzyka związanego z działalnością przedsiębiorców, co pozwala na ukierunkowanie działań kontrolnych.
• Przeciwdziałanie nienależnym zwrotom VAT oraz karuzelom podatkowym: System pomaga w identyfikacji przypadków ubiegania się o nienależny zwrot podatku VAT, oraz pomaga w zwalczaniu przestępstw tzw. karuzeli VAT.

---

Rodzaje Blokad STIR – Co powinieneś wiedzieć?

Blokada STIR jest środkiem nadzwyczajnym i może być zastosowana tylko wtedy, gdy istnieje uzasadnione podejrzeniepopełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego.

W przypadku podejrzenia wyłudzeń podatkowych Szef KAS może zablokować rachunek bankowy przedsiębiorcy.

Kogo może dotyczyć blokada STIR	Uprawniony do nakładania blokady STIR	Maksymalny okres stosowania blokady STIR
Każdego przedsiębiorcy -posiadacza rachunku bankowego	Szef KAS lub Naczelnik Urzędu Celno – Skarbowego	72 godziny z możliwością przedłużenia do 3 miesięcy

Czym jest krótka blokada STIR?

Krótka blokada STIR może zostać nałożona, gdy istnieją przesłanki wskazujące na to, że przedsiębiorca wykorzystuje swoje konto bankowe do działań związanych z wyłudzeniami skarbowymi, takich jak:

• Podejrzenie udziału w karuzeli VAT: Karuzela VAT to oszustwo podatkowe polegające na wielokrotnej sprzedaży tego samego towaru lub usługi w ramach łańcucha firm, z których jedna lub kilka nie odprowadza podatku VAT do urzędu skarbowego.
• Podejrzenie ubiegania się o nienależny zwrot VAT: Przedsiębiorca może zostać objęty blokadą, jeśli istnieją podejrzenia, że ubiega się o zwrot podatku VAT, do którego nie ma prawa.
• Podejrzenie o wystawianie lub nabywanie fałszywych faktur, które nie odpowiadają rzeczywistym zdarzeniom gospodarczym.
• Inne działania mające na celu uszczuplenie należności publicznoprawnych: Blokada może być również nałożona w przypadku innych działań mających na celu uniknięcie płacenia podatków lub innych należności publicznych.

Krótka blokada jest formą wniosku składanego zazwyczaj przez Szefa KAS lub Naczelnika Urzędu Skarbowego do właściwego banku, lub instytucji płatniczej o zastosowanie blokady.

Po zakończeniu blokady, szef KAS podejmuje decyzję o dalszych działaniach, takich jak przedłużenie blokady, wszczęcie kontroli podatkowej lub umorzenie postępowania. 

Niestety statystyki pokazują, iż 72-godzinna blokada rachunku prawie zawsze ulega przedłużeniu.

Czym jest długa / przedłużona blokada STIR?

Przedłużenie blokady STIR może nastąpić po upływie 72 godzin od momentu nałożenia krótkiej blokady, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że przedsiębiorca nie zapłaci zobowiązania podatkowego o równowartości co najmniej 10 000 euro.

Jakie są warunki przedłużenia krótkiej blokady STIR?

• Upływ 72 godzin od krótkiej blokady: Przedłużenie może nastąpić dopiero po upływie 72 godzin od momentu nałożenia krótkiej blokady.
• Podejrzenie niezapłacenia zobowiązania podatkowego: Musi istnieć uzasadnione podejrzenie, że przedsiębiorca nie zapłaci zobowiązania podatkowego o równowartości co najmniej 10 000 euro.
• Decyzja Szefa KAS: Decyzję o przedłużeniu blokady podejmuje Szef KAS.

Przedłużona blokada STIR może trwać maksymalnie 3 miesiące.

Blokada STIR nie może zostać nałożona w następujących przypadkach:

• Na rachunki bankowe osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, np. pracowników pracujących na podstawie umowy o pracę.
• Brak uzasadnionej obawy: Szef KAS może zablokować rachunek tylko wtedy, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że przedsiębiorca wykorzystuje swoje konto do działań związanych z wyłudzeniami skarbowymi. Sama analiza ryzyka nie jest wystarczająca do nałożenia blokady.
• Kwota potencjalnego zobowiązania podatkowego poniżej 10 000 euro.
• Błędy proceduralne: Przykładem najczęstszych błędów proceduralnych jest nieprawidłowe doręczenie lub brak doręczenia decyzji o blokadzie oraz brak dostatecznego uzasadnienia decyzji.

---

Kryteria blokady STIR: Jakie czynniki zwiększają ryzyko zablokowania konta?

Nie istnieje oficjalny i jawny katalog kryteriów, którymi kierują się organy skarbowe przed skierowaniem kontroli STIR oraz blokady STIR wobec przedsiębiorcy.

Wiadomo jednak, że decyzja o blokadzie podejmowana jest na podstawie analizy ryzyka, która uwzględnia różne czynniki, takie jak:

• częstotliwość i wartość transakcji,
• kraje, z których pochodzą kontrahenci,
• branża działalności przedsiębiorcy,
• zgodność transakcji z deklaracjami podatkowymi,
• historia podatkowa przedsiębiorcy, w tym ewentualne zaległości podatkowe, kary, a także udział w postępowaniach podatkowych lub karnych skarbowych,
• informacje z innych źródeł pozyskane przez KAS: KAS może korzystać również z informacji pochodzących z innych źródeł, takich jak np. organy ścigania, instytucje finansowe czy zagraniczne administracje podatkowe.

Czynniki zwiększające ryzyko blokady STIR

• uczestnictwo w łańcuchach transakcji: Przedsiębiorcy uczestniczący w łańcuchach transakcji, zwłaszcza tych o charakterze międzynarodowym, są bardziej narażeni na blokadę STIR.
• transakcje z podmiotami wysokiego ryzyka: Transakcje z podmiotami, które są uznawane za tzw. „znikających podatników” lub mają negatywną historię podatkową, mogą zwiększyć ryzyko blokady.
• nienaturalnie wysokie zwroty VAT: Przedsiębiorcy, którzy ubiegają się o nienaturalnie wysokie zwroty VAT w stosunku do skali swojej działalności, mogą zostać objęci blokadą STIR.
• Brak współpracy z organami podatkowymi: Brak współpracy z organami podatkowymi, np. unikanie kontroli podatkowych lub nieudzielanie wyjaśnień, może również przyczynić się do blokady rachunku.

---

Jakie są środki prawne przeciwko blokadzie STIR?

W przypadku zastosowania blokady krótkiej, nie przysługuje na nią samoistny środek zaskarżenia. 

Przedłużenie blokady wymaga wydania postanowienia, od którego przysługuje:

1. Zażalenie – składane do Szefa KAS (w przypadku wydanego przez niego postanowienia) lub do właściwego Dyrektora Izby Administracji Skarbowej (w razie przedłużenia blokady przez Naczelnika Urzędu Celno-Skarbowego) w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia.

Jeśli Dyrektor Izby Administracji Skarbowej uzna zażalenie za zasadne, może uchylić blokadę rachunku bankowego.

Jeśli Dyrektor Izby Administracji Skarbowej uzna zażalenie za bezzasadne, blokada rachunku bankowego zostaje utrzymana.

2. Skarga do sądu administracyjnego – po wyczerpaniu trybu zażaleniowego postanowienie można zaskarżyć do sądu administracyjnego w terminie 30 dni od dnia doręczenia ostatecznego postanowienia. Organ przekazuje sądowi akta sprawy i odpowiedź na skargę w ciągu 7 dni od otrzymania skargi.

Jakie są inne podstawy blokady rachunku? Prawo Bankowe, AML i UNRF

Niezależnie od blokady STIR, wyróżnić możemy kilka innych podstaw stosowania blokadyrachunku bankowego:

• blokada orzekana na podstawie ustawy prawo bankowe (dalej: „Prawo Bankowe”) (art. 106a),
• blokada orzekana na podstawie ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (dalej: „AML”) (art. 86 – art. 95),
• blokada orzekana na podstawie ustawy o nadzorze nad rynkiem kapitałowym (dalej: „UNRF”) (art.39).

Procedura blokady rachunku – Prawo Bankowe

Przesłanki stosowanie blokady przewidziano tutaj w sposób najszerszy i są one następujące:

• istnieje uzasadnione podejrzenie, że zgromadzone na rachunku środki w całości lub w części pochodzą z przestępstwa skarbowego lub przestępstwa innego niż finansowanie terroryzmu lub pranie pieniędzy,
• zgromadzone na rachunku środki w całości lub w części mają związek z przestępstwemskarbowym lub przestępstwem innym niż finansowanie terroryzmu lub pranie pieniędzy

Kogo może dotyczyć blokada	Uprawniony do nakładania blokady	Maksymalny okres stosowania blokady
Każdego posiadacza rachunku bankowego, nie tylko przedsiębiorcy.	Bank	72 godziny
	Prokurator	6 miesięcy + przedłużenie o kolejne 6 miesięcy

Schemat postępowania organów w praktyce jest tutaj najczęściej następujący:

1. blokada rachunku bankowego przez bank maksymalnie na 72 godziny,
2. niezwłoczne powiadomienie przez bank Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (dalej: „GIIF”),
3. żądanie GIIF wstrzymania transakcji lub blokady rachunku na okres nie dłuższy niż 96 godzin,
4. zawiadomienie przez GIIF prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa,
5. postanowienie prokuratora w przedmiocie wstrzymania transakcji lub blokady rachunku na czas oznaczony, nie dłuższy niż 6 miesięcy z możliwością przedłużenia na dalszy czas oznaczony, nie dłuższy niż kolejne 6 miesięcy.

W przypadku blokady STIR, bank jest jedynie wykonawcą decyzji Szefa KAS. Nie ma on uprawnień do samodzielnego nakładania czy znoszenia takiej blokady, w przeciwieństwie do blokady stosowanej na podstawie Prawa bankowego.

Kluczowa rola GIIF w blokadach rachunków bankowych

GIIF odgrywa kluczową rolę w polskim systemie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (AML/CFT). Jest to jednoosobowy centralny organ administracji rządowej, działający w ramach Ministerstwa Finansów. 

GIIF gromadzi informacje z różnych źródeł (instytucje obowiązane, organy ścigania, służby specjalne, instytucje zagraniczne) dotyczące podejrzanych transakcji finansowych, które mogą mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu. Następnie analizuje te informacje, aby ocenić ryzyko i podjąć odpowiednie działania.

GIIF sprawuje także nadzór nad instytucjami obowiązanymi(np. banki, firmy inwestycyjne, kantory wymiany walut), które są zobowiązane do stosowania środków bezpieczeństwa finansowego oraz zgłaszania podejrzanych transakcji.

To na wniosek GIIF w wyniku prowadzonych analiz przepływów finansowych przez GIIF stosowanych jest większość blokad rachunków bankowych w oparciu o Prawo Bankowe, a następnie wszczynane są postępowania karne.

Procedura blokady rachunku – AML

Drugą coraz częściej stosowaną podstawą przez prokuraturę do orzekania blokady rachunku są przepisy rozdziału 8 AML, w tym szczególnie art. 86 ust. 9-11 AML.

Dotyczy ona jedynie przypadków, w których zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.

W praktyce w uzasadnieniach postanowień najczęściej wskazuje się na prawdopodobieństwa popełnienia przestępstwa prania pieniędzy z art. 299 k.k.

Kogo może dotyczyć blokada	Uprawniony do nakładania blokady	Maksymalny okres stosowania blokady
Każdego posiadacza rachunku bankowego, nie tylko przedsiębiorcy.	Bank na żądanie GIIF	96 godzin
	Prokurator	6 miesięcy + przedłużenie o kolejne 6 miesięcy

Schemat postępowania organów w praktyce jest tutaj najczęściej następujący:

1. instytucja obowiązana niezwłocznie zawiadamia GIIF o przypadku powzięcia uzasadnionego podejrzenia, że określona transakcja lub określone wartości majątkowe mogą mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu,
2. zawiadomienie przez GIIF prokuraturyo podejrzeniu popełnienia przestępstwa,
3. blokada rachunku bankowego przez bank maksymalnie na 96 godzin,
4. po otrzymaniu zawiadomienia GIIF, prokurator może postanowieniem wstrzymać transakcję lub dokonać blokady rachunku na czas oznaczony, nie dłuższy niż 6 miesięcy, z możliwością przedłużenia na dalszy czas oznaczony, nie dłuższy niż kolejne 6 miesięcy,
5. prokurator może wydać postanowienie, o którym mowa w pkt 4 także bez wcześniejszego zawiadomienia GIIF.

Procedura blokady rachunku – rynek kapitałowy

Blokada stosowana na postawie przepisów UNRF dotyczy wyłącznie sytuacji, w których zachodzi podejrzenie popełnienia przestępstwa:

• nieuprawnionego wykorzystania informacji poufnej dotyczącej instrumentów finansowych,
• nieuprawnionego udzielenia rekomendacji lub nakłaniania do nabycia lub zbycia instrumentów finansowych, których dotyczy informacja poufna,
• manipulowania instrumentami finansowymi lub wejścia w porozumieniez inną osobą mającego na celu manipulację (przestępstwa z art.181–183 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi), a transakcja, która została dokonana lub ma zostać dokonana, może mieć związek z popełnieniem takiego przestępstwa.

Kogo może dotyczyć blokada	Uprawniony do nakładania blokady	Maksymalny okres stosowania blokady
Każdego posiadacza prowadzonego przez podmiot nadzorowany rachunku papierów wartościowych lub rachunku zbiorczego, innego rachunku, na którym są zapisywane instrumenty finansowe niebędące papierami wartościowymi, czy rachunku pieniężnego	Podmiot nadzorowany (np. fundusze inwestycyjne, firmy inwestycyjne, towarowe domy maklerskie) na żądanie Przewodniczącego KNF lub jego zastępcy	96 godzin
	Prokurator	6 miesięcy + przedłużenie o kolejne 6 miesięcy przez Prokuratora Krajowego

Środek ten skierowany jest głównie do walki z tzw. przestępstwami giełdowymi.

---

Jak chronić się przed blokadą rachunku bankowego? Praktyczne wskazówki

Środki ochrony możemy zasadniczo podzielić na:

• środki podejmowane przed zastosowaniem blokady, prewencyjne, stosowane w toku prowadzonej działalności,
• procesowe środki zmierzające do zwalczania zastosowanej już blokady rachunku.

Na etapie przed zastosowaniem blokady należy podjąć działania w przedsiębiorstwie zmierzające do zminimalizowania ryzyka występowania w łańcuchu transakcji podejrzanych poprzez głównie weryfikację kontrahentów oraz gromadzić wszelkie dokumenty związane z kontrahentem i daną transakcją, aby w razie potrzeby móc wykazać jej rzeczywisty charakter. Działania te często jednak albo nie są w ogóle stosowane albo są niewystarczające.

Zażalenie na blokadę rachunku bankowego: Jak i kiedy składać?

W pierwszej kolejności musi dojść do doręczenia postanowieniao dokonaniu blokady, co otwiera możliwość sądowej kontroli decyzji prokuratora.

Należy zauważyć, iż wbrew oczekiwaniom treść postanowienia oraz uzasadnienia jest bardzo lakoniczna. Z reguły nie są wskazane żadne konkretne transakcje, które zostały uznane za podejrzane oraz w sposób ogólnikowy wskazuje się najczęściej na „prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa prania pieniędzy”bez odniesienia do żadnych skonkretyzowanych okoliczności.

Na wniesienie zażalenia uprawniony ma 7 dni do daty doręczenia mu decyzji.

Postanowienie prokuratora o zastosowaniu blokady środków na rachunku jest natychmiast wykonalne, a wniesione zażalenie nie wstrzymuje jego wykonania. 

Można i warto jednak w zażaleniu zawrzeć wniosek o wstrzymanie wykonania postanowienia o blokadzie do czasu rozpoznania zażalenia.

Ponadto, w ramach zażalenia warto skupić się na:

• wykazaniu rzeczywistego i zgodnego z prawem prowadzenia działalności gospodarczej, a także konkretnych transakcji, jeżeli zostały one przez organ wspomniane, w związku z którymi doszło do blokady,
• wykazaniu źródła pochodzenia środków, np. z rzeczywiście świadczonych usług, handlu towarami,
• kwestionowaniu przesłanek dokonania blokady i braku związku środków z czynem zabronionym,
• wykazywaniu uchybień prawa procesowego.

Po dokonaniu kontroli formalnej zażalenia przez prokuratora, z reguły przekazuje on zażalenie do sądu. Prokurator nie jest tutaj związany żadnym terminem, co bywa często nadużywane.

Następnie sąd powinien wyznaczyć termin posiedzenia celem rozpoznania zażalenia, co wiąże się z koniecznością oczekiwania co najmniej kilku miesięcy. 

Wniosek o uchylenie blokady rachunku: Jak skutecznie działać?

Ponieważ w zakresie nieuregulowanym przepisani Prawa Bankowego i AML ustawy te odsyłają do przepisów kodeksu postępowania karnego (dalej: „k.p.k.”), szczególne znaczenie będą miały przepisy o zabezpieczeniach majątkowych. 

W myśl art. 291 § 4 k.p.k., zabezpieczenie majątkowe należy niezwłocznie uchylić w całości lub w części, jeżeli ustaną przyczyny, wskutek których zostało ono zastosowane w określonym rozmiarze, lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie choćby w części. Wniosek o uchylenie lub zmianę zabezpieczenia majątkowego można składać na każdym etapie postępowania.

---

Blokady rachunków bankowych: Co musisz wiedzieć, by chronić swój biznes?

Podsumowując, liczba blokad w oparciu o przepisy prawa bankowego oraz AML regularnie rośnie.

Drastycznie rośnie także liczba blokad rachunków bankowych przy użyciu STIR, jak również samo stosowanie narzędzi systemu STIR do kontroli operacji finansowych dokonywanych przez przedsiębiorców przez organy skarbowe.

Blokada STIR skupia się na przypadkach, w których mamy do czynienia z uszczupleniem podatków(karuzela VAT, nienależny zwrot VAT), natomiast pozostałe blokady stosowane przez prokuratora znajdują zastosowanie przede wszystkim w sytuacji podejrzenia popełnienia przestępstwa prania pieniędzy.

Stosowanie blokady środków jest bardzo uciążliwe, albowiem utrudnia bieżące prowadzenie działalności, doprowadza do osłabienia lub utraty płynności finansowej oraz wpływa na wizerunek podmiotu z perspektywy kontrahentów, a także utratę wiarygodności i ratingu wobec instytucji świadczących usługi finansowe.

Ponadto, zdarza się, iż zastosowanie blokady w przypadku podejrzenia przestępstwa prania pieniędzy jest tylko początkiem ingerencji organów w majątek i środki danego podmiotu, albowiem na dalszym etapie postępowania pojawia się często zabezpieczenie majątkowe w tym samym zakresie.

Doświadczenie prawników naszej kancelarii, budowane na podstawie licznych sporów, w których skutecznie podjęto obronę przed blokadą rachunku tudzież zabezpieczeniem majątkowym środków na rachunkach bankowych jasno pokazuje, iż podjęcie merytorycznej i metodycznej obrony i kontaktu z różnymi organami może doprowadzić do odzyskania środków i zwolnienia blokady, a co najmniej zwiększenia gwarancji procesowych i standardów dla zainteresowanego.

Choć kwestia blokady czy zabezpieczenia majątkowego jest często jedynie incydentalna dla całego głównego postępowania karnego lub postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej, to należy starannie przygotować linię obrony już na tym etapie oraz dokonać starannej selekcji dokumentów przekazanych i udostępnionych organom ścigania czy organom skarbowym, biorąc pod uwagę także całość postępowania i możliwe zarzuty karne i karno skarbowe.

Jednocześnie niezbędna jest tutaj szybkość oraz wielopłaszczyznowość działań, co nasi prawnicy zapewniają na każdym etapie prowadzenia sprawy.

---

FAQ- Najczęstsze pytania dotyczące blokady rachunku bankowego w Polsce