Prawo karne i przestępczość "białych kołnierzyków"

Otwórz spis treści Zamknij spis treści

Nawigacja po rozdziałach:

Skontaktuj się z naszym ekspertem

Napisz wiadomość: info@dudkowiak.com

Regulacja prawa karnego w Polsce

Podstawowe akty prawne regulujące polskie prawo karne i przestępczość “białych kołnierzyków” są następujące:

Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. z 2019 r. poz. 1950) („k.k.”), który reguluje odpowiedzialność karną osób fizycznych;
Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz. U. z 2020 r. poz. 358) („u.o.p.z.”), która reguluje korporacyjną, subsydiarną odpowiedzialność osób prawnych za przestępstwa popełnione przez ich przedstawicieli;
Kodeks karny skarbowy z dnia 10 września 1999 r. (Dz. U. z 2020 r. poz. 19) („k.k.s.„), który reguluje odpowiedzialność karną za przestępstwa skarbowe i postępowanie karne w sprawach o przestępstwa skarbowe,
Kodeks postępowania karnego z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. z 2020 r. poz. 30) („k.p.k.„), który reguluje postępowanie karne w sprawach o przestępstwa.

Warto również wspomnieć o Kodeksie wykroczeń z dnia 20 maja 1971 r. (Dz. U. z 2019 r. poz. 821), który reguluje odpowiedzialność karną za wykroczenia oraz Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia z dnia 24 sierpnia 2001 r. (Dz. U. z 2020 r. poz. 729), który reguluje postępowanie w sprawach o wykroczenia. Dwa ostatnie akty prawne nie są przedmiotem niniejszego opracowania, ponieważ potencjalne drobne przestępstwa zwykle nie wiążą się z istotnym ryzykiem dla spółki i jej zarządu w odniesieniu do działalności gospodarczej spółki.

Odpowiedzialność karna osób fizycznych i prawnych

W polskim prawie można wyróżnić dwa rodzaje odpowiedzialności karnej

osobistą odpowiedzialność karną za czyn zabroniony na zasadach określonych w przepisach k.k. i k.k.s;
korporacyjna odpowiedzialność karna za czyn zabroniony popełniony przez przedstawicieli osób prawnych na zasadach określonych w przepisach u.o.p.z

Warunki odpowiedzialności karnej

Zasadniczo, zgodnie z polskim prawem, czyn zabroniony może zostać popełniony wyłącznie przez osobę fizyczną. Odpowiedzialność karną ponosi osoba fizyczna, jeżeli:

jej zachowanie wypełniło znamiona czynu zabronionego określonego przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia oraz,
stopień społecznej szkodliwości czynu zabronionego jest wyższy niż znikomy oraz,
sprawcy można przypisać winę w czasie popełnienia czynu oraz,
nie zachodzi żadna okoliczność wyłączająca odpowiedzialność karnej, na przykład: prawo do samoobrony, stan wyższej konieczności, dozwolony eksperyment, usprawiedliwiony błąd co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego, niepoczytalność.

Jeśli wszystkie powyższe warunki są spełnione, popełniony czyn jest określany jako przestępstwo.

Podsumowanie elementów składających się na przestępstwo:

Warunek 1	Czyn zabroniony przez osobę fizyczną
Warunek 2	Działanie szkodliwe społecznie
Warunek 3	Wina może być przypisana
Warunek 4	Brak okoliczności wyłączających odpowiedzialność

Zdecydowana większość czynów zabronionych może zostać popełniona wyłącznie umyślnie. Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić (tzw. zamiar bezpośredni) albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi (tzw. zamiar ewentualny).

Niektóre czyny zabronione mogą być jednak popełnione także nieumyślnie. Kodeks karny stanowi, że czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.

Co do zasady, odpowiedzialność karną może ponieść osoba, która popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 roku życia. W przypadku niektórych czynów zabronionych o szczególnej wadze, nieletni może ponieść odpowiedzialność karną po ukończeniu 15 roku życia. Dotyczy to jednak czynów zabronionych o charakterze kryminalnym, niezwiązanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Zasada terytorialna

Polskie prawo karne stosuje się do sprawcy, który popełnia czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na polskim statku wodnym albo powietrznym, chyba że Rzeczpospolita Polska jest stroną umowy międzynarodowej stanowiącej inaczej. Na gruncie przepisów k.k. miejsce popełnienia czynu zabronionego zostało zdefiniowane bardzo szeroko. Mianowicie, czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca działa lub zaniechał działania, do którego jest obowiązany, albo gdzie skutek czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić. W praktyce polskie prawo karne stosuje się także do czynów dokonanych w innych państwach, ale których skutki nastąpiły lub według zamiaru sprawcy miały nastąpić w Polsce.

Dodatkowo, w pewnych okolicznościach obywatele polscy i cudzoziemcy mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności karnej za czyny zabronione popełnione za granicą. Dotyczy to w szczególności przestępstw skarbowych przeciwko istotnym interesom finansowym państwa polskiego i Unii Europejskiej.

Formy popełnienia przestępstwa w Polsce

Usiłowanie i przygotowanie

Odpowiedzialności karnej może podlegać nie tylko sprawca czynu zabronionego, który został popełniony. Kodeks karny i Kodeks karny skarbowy przewidują również odpowiedzialność osoby, która w zamiarze popełnienia czynu zabronionego bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje (np. kontrahent sprawcy przestępstwa wymuszenia rozbójniczego w ostatniej chwili rezygnuje z podpisania umowy lub wysłania towaru, za który sprawca od początku nie zamierzał zapłacić).

Karalne usiłowanie zachodzi także wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nienadającego się do popełnienia czynu zabronionego.

Jeżeli sprawca po dokonaniu czynu zabronionego dobrowolnie odstąpi od jego dokonania lub zapobiegnie skutkowi czynu zabronionego, nie poniesie odpowiedzialności karnej za usiłowanie.

W przypadku niektórych, bardzo poważnych czynów zabronionych, kodeks karny przewiduje również odpowiedzialność za przygotowanie do popełnienia przestępstwa. Dotyczy to czynów zabronionych wyraźnie określonych w kodeksie karnym. Przygotowanie ma miejsce wówczas, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynności zmierzających bezpośrednio do popełnienia czynu zabronionego. Przykłady przygotowania do przestępstwa obejmują zawarcie porozumienia z inną osobą, pozyskanie środków niezbędnych do popełnienia przestępstwa, zebranie informacji lub sporządzenie planu działania.

Typowymi przestępstwami związanymi z działalnością gospodarczą, w przypadku których przygotowanie podlega karze, są

przygotowanie do fałszowania dokumentów
przygotowanie do podrabiania pieniędzy lub papierów wartościowych;
przygotowanie do wprowadzenia do obiegu podrobionych pieniędzy lub papierów wartościowych.

Sprawca karalnego przygotowania może uniknąć odpowiedzialności karnej, jeżeli dobrowolnie odstąpił od jego dokonania, w szczególności zniszczył przygotowane środki lub zapobiegł ich użyciu w przyszłości. Jeżeli sprawca wszedł w porozumienie z inną osobą w celu popełnienia czynu zabronionego, nie podlega karze, jeżeli podjął istotne starania w celu zapobiegnięcia skutkowi.

Współdziałanie w popełnieniu przestępstwa

Odpowiedzialność karna na podstawie Kodeksu karnego jest odpowiedzialnością indywidualną i osobistą. Nie wyklucza to jednak nałożenia odpowiedzialności karnej za przestępstwa popełnione we współdziałaniu z innymi osobami w postaci:

współsprawstwa tj. dokonania czynu zabronionego wspólnie i w porozumieniu przez co najmniej dwie osoby;
sprawstwo kierownicze tj. kierowanie wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę;
polecenia tj. wykorzystanie zależności innej osoby od siebie poprzez nakazanie jej wykonania czynu zabronionego;
podżeganie tj. nakłanianie innej osoby do popełnienia przestępstwa;
pomocnictwo, tj. działanie mające na celu ułatwienie innej osobie popełnienia czynu zabronionego, w szczególności poprzez dostarczanie narzędzi, środków przewozu, udzielanie porad i informacji.

Osoba współdziałająca w popełnieniu czynu zabronionego może uniknąć odpowiedzialności, jeżeli dobrowolnie zapobiegła popełnieniu czynu zabronionego. Jeżeli natomiast osoba współdziałająca dobrowolnie starała się zapobiec popełnieniu czynu zabronionego, lecz ostatecznie nie zdołała temu zapobiec, sąd może zastosować wobec niej nadzwyczajne złagodzenie kary.

Powyższe formy popełnienia przestępstwa są charakterystyczne dla wielu przestępstw popełnianych przez kadrę zarządzającą lub członków organów spółek, zwłaszcza gdy czyn zabroniony jest dokonywany przez osobę podległą członkowi zarządu lub dyrektorowi na jego polecenie lub z jego inicjatywy.

Odpowiedzialność przedstawiciela spółki za przestępstwo skarbowe/podatkowe/przestępstwo ”białych kołnierzyków”

KKS przewiduje odpowiedzialność karną przedstawiciela prawnego spółki za przestępstwo skarbowe i wykroczenie skarbowe. Dotyczy to osoby, która na podstawie:

przepisów ustawowych (np. kodeksu spółek handlowych);
decyzje właściwego organu (np. powołanie przez radę nadzorczą spółki);
umowy (np. o pracę, zlecenia);
działalność faktyczna

zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi spółki. Jest to tzw. odpowiedzialność rozszerzona, np. prezesa zarządu spółki, jako kierującego pracami zarządu, chyba że obowiązki w tym zakresie zostały wyraźnie powierzone innemu członkowi zarządu.

Tzw. odpowiedzialność rozszerzona związana jest z tym, że w opisie wielu przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych podmiot określany jest nazwą zbiorczą (np. „podatnik”, „płatnik”, „rezydent”, „importer”). Odpowiedzialność karna dotyczy jednak wyłącznie osób fizycznych. Rozszerzona odpowiedzialność reprezentantów pozwala na zastosowanie odpowiedzialności karnej wobec osób zajmujących się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi osoby prawnej (np. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej) lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej (np. spółki osobowe). W takich sytuacjach osoba fizyczna działająca w danym podmiocie gospodarczym odpowiada jak sprawca, jeżeli zajmowała się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi tego podmiotu.

Przedawnienie osobistej odpowiedzialności karnej

Co do zasady, upływ określonego czasu powoduje wyłączenie odpowiedzialności karnej, a sprawca przestępstwa nie może być ścigany i skazany za przestępstwo. Kodeks karny przewiduje różne okresy przedawnienia dla przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego, w zależności od wagi czynu i wysokości grożącej kary. Mianowicie, odpowiedzialność karna ustaje, jeżeli od popełnienia przestępstwa upłynęła następująca liczba lat:

30 lat, gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa;
20 lat, jeśli czyn stanowi inne przestępstwo (tj. czyn jest zagrożony karą pozbawienia wolności na okres nie krótszy niż trzy lata);
15 lat, gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat;
10 lat, gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata;
5 lat w odniesieniu do innych przestępstw.

Z kolei odpowiedzialność karna za przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o popełnieniu przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.

Ponadto, w przypadku niektórych przestępstw na szkodę małoletnich, przedawnienie karalności nie może nastąpić przed ukończeniem przez pokrzywdzonego 30 roku życia.

W przypadku wszczęcia postępowania karnego w okresie przedawnienia, okres przedawnienia ulega wydłużeniu o kolejne 10 lat w przypadku przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego, a w przypadku przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego okres przedawnienia ulega wydłużeniu o 5 lat.

Odmienne okresy przedawnienia przewidziano dla przestępstw skarbowych i podatkowych, gdzie odpowiedzialność karna ustaje, jeżeli od popełnienia przestępstwa skarbowego upłynęła następująca liczba lat:

5 lat, gdy czyn stanowi przestępstwo skarbowe zagrożone grzywną, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat;
10 lat, gdy czyn stanowi przestępstwo skarbowe zagrożone karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata.

Ponadto odpowiedzialność karna za przestępstwo skarbowe, którego skutkiem jest uszczuplenie lub narażenie na uszczuplenie należności publicznoprawnej, ustaje również wtedy, gdy należność ta uległa przedawnieniu.

Bieg przedawnienia należności publicznoprawnej za przestępstwo skarbowe rozpoczyna się z końcem roku, w którym upłynął termin płatności tej należności.

Jeżeli sprawca przestępstwa skarbowego uszczuplił lub naraził na uszczuplenie należność celną, bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia powstania długu celnego. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie daty powstania długu celnego, bieg przedawnienia przestępstwa skarbowego rozpoczyna się od najwcześniejszej daty stwierdzenia istnienia długu celnego.

Dobrowolne ujawnienie popełnienia przestępstwa skarbowego

Sprawca przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego może uniknąć odpowiedzialności karnej, jeżeli po popełnieniu czynu zabronionego dobrowolnie ujawni organowi powołanemu do ścigania przestępstw lub wykroczeń skarbowych istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu.

Jeżeli popełniony czyn spowodował nieuiszczenie wymaganej należności publicznoprawnej, sprawca jest obowiązany uiścić w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ także nieuiszczoną należność.

Sprawca nie uniknie jednak odpowiedzialności karnej w wyniku dobrowolnego ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, jeżeli dobrowolne ujawnienie nastąpiło:

w czasie, gdy organ ścigania posiadał już jednoznacznie udokumentowaną informację o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego;
po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli mającej na celu ujawnienie przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.

Ponadto dobrowolne ujawnienie popełnionego przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego nie uchyla odpowiedzialności karnej sprawcy, który:

kierował wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego;
polecił innej osobie wykonanie ujawnionego czynu zabronionego, wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie;
zorganizował grupę lub związek mający na celu popełnianie przestępstw skarbowych lub kierował taką grupą lub związkiem, chyba że dobrowolne ujawnienie nastąpiło wobec wszystkich członków grupy lub związku;
nakłaniał inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko tej osobie postępowania o to przestępstwo.

Kary i inne środki karne za przestępstwo

Kodeks karny przewiduje następujące kary:

Grzywna	grzywnę wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki; jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, a najwyższa 540. W przypadku niektórych przestępstw ustawa przewiduje wyższą, maksymalną liczbę stawek grzywny, np. w przypadku prania brudnych pieniędzy maksymalna liczba stawek wynosi 3000. Stawka dzienna nie może być niższa niż 10 zł ani przekraczać 2000 zł. Grzywna może być orzeczona jako kara samoistna lub obok kary pozbawienia wolności, jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkowa została osiągnięta. Ponadto grzywna może zostać orzeczona w przypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności
Ograniczenie wolności	Co do zasady kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, a najdłużej dwa lata; wymierza się ją w miesiącach i latach. Kara ograniczenia wolności polega na obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne albo na potrącaniu od 10% do 25% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu i jest obowiązany udzielać wyjaśnień co do przebiegu odbywania kary. Ponadto sąd może nałożyć na skazanego inne, dodatkowe obowiązki określone w Kodeksie karnym
Pozbawienie wolności	kara pozbawienia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat;; wymierza się ją w miesiącach i latach. Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności orzeczonej w wymiarze nieprzekraczającym roku, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa nie był skazany na karę pozbawienia wolności i jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec niego celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa. Co do zasady zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który wynosi od roku do 3 lat i biegnie od uprawomocnienia się wyroku. Orzekanie kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania jest dość powszechne w sprawach o drobne przestępstwa, w szczególności w przypadku drobnych przestępstw gospodarczych, z którymi wiąże się obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem. W takich sytuacjach skazany zobowiązany jest do naprawienia szkody w okresie próby. W przeciwnym razie sąd może zarządzić wykonanie kary pozbawienia wolności
25 lat pozbawienia wolności	może być orzekana za najpoważniejsze przestępstwa. W przypadku przestępstw gospodarczych może być orzeczona jako kara maksymalna za przestępstwo fałszowania faktur o łącznej wartości przekraczającej 10.000.000 zł oraz za przestępstwo fałszowania pieniędzy i środków płatniczych
dożywotnie pozbawienie wolności	może być orzeczona w przypadku najcięższych przestępstw o charakterze kryminalnym, przeciwko pokojowi i ludzkości oraz przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej. Nie orzeka się jej w sprawach o charakterze gospodarczym

Kodeks karny przewiduje również dodatkowe środki represji w postaci tzw. środków karnych, przepadku i środków kompensacyjnych. Są one nakładane obok kary za popełnione przestępstwo. Środki te obejmują:

pozbawienie praw publicznych;
zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej;
zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi;
zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu;
zakaz wstępu na imprezę masową;
zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych;
nakaz czasowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym;
zakaz prowadzenia pojazdów;
świadczenie pieniężne na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej;
podanie wyroku do publicznej wiadomości;
przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstwa lub ich równowartości;
przepadek przedmiotów służących lub przeznaczonych do popełnienia przestępstwa lub ich równowartości;
przepadek przedsiębiorstwa sprawcy lub innej osoby fizycznej;
przepadek dochodów z przestępstwa;
naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem;
pieniężne zadośćuczynienie za krzywdę;
nawiązka.

W praktyce, w przypadku skazania za przestępstwo gospodarcze można orzec następujące środki:

Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej	Zakaz może być orzeczony na okres od 1 roku do 15 lat. Orzekany jest w sytuacji, gdy sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska, wykonywanie zawodu lub prowadzenie działalności gospodarczej zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.
Przepadek korzyści pochodzących z przestępstwa	W wyniku przepadku sprawca zostaje pozbawiony własności korzyści majątkowych uzyskanych w wyniku przestępstwa (np. pieniędzy, nieruchomości, papierów wartościowych). Przepadku nie orzeka się, jeżeli korzyść lub jej równowartość została zwrócona pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi. W przypadku poważniejszych przestępstw przyjęto, że korzyścią majątkową osiągniętą z popełnienia przestępstwa jest mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w okresie 5 lat przed popełnieniem przestępstwa, do chwili wydania wyroku. W określonych sytuacjach możliwe jest również orzeczenie przepadku w stosunku do mienia osoby trzeciej (np. spółki), która nabyła od sprawcy przestępstwa mienie stanowiące korzyść uzyskaną z przestępstwa. W takiej sytuacji Kodeks karny przewiduje pewną fikcję prawną, że rzeczy będące w samoistnym posiadaniu osoby trzeciej i przysługujące jej prawa majątkowe należą do sprawcy i stanowią korzyść majątkową pochodzącą z przestępstwa podlegającą przepadkowi (tzw. konfiskata rozszerzona). Osoba trzecia może jednak bronić się przed przepadkiem rozszerzonym, jeżeli wykaże, że na podstawie okoliczności towarzyszących nabyciu mienia od sprawcy nie można było przyjąć, że mienie to pochodziło z czynu zabronionego, nawet pośrednio
Naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem	W razie skazania sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej obligatoryjnie orzeka, obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem. W tym zakresie sąd stosuje przepisy prawa cywilnego, w szczególności kodeksu cywilnego. Oznacza to między innymi, że naprawienie szkody powinno obejmować zarówno szkodę rzeczywistą(damnum emergens), jak i utracone korzyści(lucrum cessans). Sąd karny nie jest jednak zobligowany do orzekania o obowiązku naprawienia szkody w całości, w szczególności, gdy przedstawiony materiał dowodowy nie pozwala na oszacowanie wysokości szkody. W takiej sytuacji sąd może orzec o bezspornej części odszkodowania, a w pozostałym zakresie ofiara przestępstwa może dochodzić uzupełniającego odszkodowania na drodze postępowania cywilnego

Kary i inne środki karne za przestępstwo skarbowe

Grzywna	Grzywna w stawkach dziennych; najniższa liczba stawek wynosi 10, najwyższa 720; stawki grzywny za przestępstwa skarbowe orzekane na podstawie k.k.s. są zwykle wyższe niż za przestępstwa orzekane na podstawie przepisów k.k. Co do zasady stawka dzienna grzywny za przestępstwo skarbowe nie może być niższa od jednej trzydziestej minimalnego wynagrodzenia i nie może przekraczać jej czterystukrotności.
Kara ograniczenia wolności	Kara ograniczenia wolności orzekana na bardzo podobnych zasadach jak w przypadku innych przestępstw
Kara pozbawienia wolności	Kara pozbawienia wolności wymierzana w dniach, miesiącach i latach na okres od 5 dni do 5 lat
Przepadek przedmiotów	W tym: przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa skarbowego, narzędzi lub innych przedmiotów stanowiących mienie ruchome, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa skarbowego, opakowań i przedmiotów połączonych z przedmiotem przestępstwa skarbowego w taki sposób, że nie można ich odłączyć bez uszkodzenia któregokolwiek z tych przedmiotów, a także przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione.
ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów	Orzekany, jeżeli przedmiot przepadku został zniszczony, utracony, ukryty lub z innych przyczyn faktycznych lub prawnych nie może być objęty w posiadanie.
Przepadek korzyści majątkowej	Jeżeli sprawca z popełnienia przestępstwa skarbowego osiągnął korzyść majątkową, sąd orzeka przepadek tej korzyści albo ściągnięcie jej równowartości pieniężnej z majątku sprawcy. W przypadku poważniejszych przestępstw skarbowych, z których sprawca osiągnął lub mógł osiągnąć korzyść majątkową wielkiej wartości, chociażby pośrednio, albo przestępstw popełnionych w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa skarbowego, domniemywa się, że korzyścią osiągniętą z przestępstwa jest mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w okresie 5 lat przed popełnieniem przestępstwa skarbowego do chwili wydania wyroku. Domniemanie to może być jednak obalone poprzez wykazanie, że mienie to nie stanowi korzyści majątkowej osiągniętej z przestępstwa. Ponadto, jeżeli mienie stanowiące korzyść osiągniętą z przestępstwa skarbowego zostało przeniesione na inną osobę (np. spółkę), uważa się, że składnik majątkowy znajdujący się w samoistnym posiadaniu tej osoby lub prawa majątkowe przysługujące tej osobie należą do sprawcy przestępstwa skarbowego (przepadek rozszerzony). Nabywca takiego mienia może jednak skutecznie bronić się przed orzeczeniem przepadku, jeżeli wykaże, że działał w dobrej wierze, tj. udowodni, że na podstawie okoliczności towarzyszących nabyciu nie można było przyjąć, że mienie to, choćby pośrednio, pochodziło z czynu zabronionego.
Odzyskanie równowartości pieniężnej przepadku korzyści majątkowej	W przypadku, gdy orzeczenie przepadku korzyści majątkowej nie jest możliwe np. z uwagi na uprzednie zbycie korzyści przez sprawcę, sąd orzeka ściągnięcie od sprawcy równowartości pieniężnej przepadku korzyści majątkowej.
Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska	Zakaz może być orzeczony na okres od 1 roku do 5 lat, jeżeli sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa skarbowego stanowiska lub wykonywanego zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska, wykonywanie zawodu lub prowadzenie działalności gospodarczej zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

Zakaz pełnienia funkcji w organach spółek

Dodatkowo należy wskazać, że zgodnie z przepisami Kodeksu spółek handlowych (“k.s.h.”) osoby skazane prawomocnym wyrokiem za określone przestępstwa gospodarcze nie mogą pełnić funkcji:

członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatora lub prokurenta spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej;
członka zarządu spółki partnerskiej;
członka rady nadzorczej spółki komandytowo-akcyjnej.

Zakaz ustaje z upływem pięciu lat od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, chyba że wcześniej nastąpiło zatarcie skazania.

Podstawowe cechy korporacyjnej odpowiedzialności karnej

Osoba prawna (np. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółka akcyjna), określana na gruncie przepisów u.o.p.z. jako „podmiot zbiorowy”, może zostać pociągnięta do odpowiedzialności karnej za czyny zabronione popełnione przez jej przedstawicieli, jeżeli ich zachowanie przyniosło lub mogło przynieść podmiotowi zbiorowemu jakąś korzyść, chociażby niematerialną.

Odpowiedzialność karna podmiotu zbiorowego na gruncie prawa polskiego jest odpowiedzialnością subsydiarną.
Oznacza to, że podmiot zbiorowy ponosi odpowiedzialność, jeżeli popełnienie czynu zabronionego przez jego reprezentanta zostało uprzednio stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu wobec tej osoby:

prawomocny wyrok skazujący taką osobę,
orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania karnego lub postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe w stosunku do takiej osoby,
orzeczenia zezwalającego na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności lub
orzeczenie o umorzeniu postępowania przeciwko takiej osobie ze względu na okoliczność wyłączającą ukaranie sprawcy.

Innymi słowy, wyrok stwierdzający popełnienie czynu zabronionego przez reprezentanta podmiotu zbiorowego lub osobę działającą w jego imieniu stanowi przesłankę ewentualnej odpowiedzialności korporacyjnej podmiotu zbiorowego.

Po drugie, podstawową przesłanką odpowiedzialności podmiotu zbiorowego jest uzyskanie lub możliwość uzyskania korzyści majątkowej lub niemajątkowej przez podmiot zbiorowy w wyniku popełnienia przestępstwa przez jego przedstawiciela. Każda korzyść majątkowa powinna skutkować zwiększeniem aktywów lub zmniejszeniem pasywów. Korzyść ta powinna mieć określoną wartość ekonomiczną, której przykładem mogą być rzeczy o określonej wartości, pożytki lub prawa majątkowe. Korzyścią niemajątkową uzyskaną lub możliwą do uzyskania przez podmiot zbiorowy może być poprawa renomy i pozycji na rynku, przychylność kontrahentów, pozyskanie know-how, zdezawuowanie wartości, poziomu i jakości usług świadczonych przez potencjalnych konkurentów działających na tym rynku.

W praktyce wykazanie uzyskania lub możliwości uzyskania korzyści przez podmiot zbiorowy nastręcza znacznych trudności dowodowych. W niektórych przypadkach wymóg uzyskania korzyści przez podmiot zbiorowy wręcz wyklucza jakąkolwiek odpowiedzialność za zachowanie jego przedstawicieli. Dotyczy to w szczególności przestępstw popełnionych przez członków zarządu lub reprezentantów spółki w ramach lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, z których odnieśli oni wyłącznie korzyść osobistą, np. wykorzystanie seksualne pracownika.

Rodzaj osób, za które podmiot zbiorowy ponosi odpowiedzialność

Podmiot zbiorowy może zostać pociągnięty do odpowiedzialności za czyny zabronione będące zachowaniem osoby fizycznej:
1) działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego w zakresie uprawnienia lub obowiązku do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub sprawowania kontroli wewnętrznej, chociażby osoba ta przekroczyła te uprawnienia lub nie dopełniła tego obowiązku;
2) dopuszczony do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez osobę, o której mowa w pkt 1;
3) działając w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego, za zgodą lub wiedzą osoby, o której mowa w pkt 1;
4) będąc przedsiębiorcą, który bezpośrednio współdziała z podmiotem zbiorowym w osiągnięciu celu prawnie dopuszczalnego.

Niewłaściwy wybór, niewłaściwy nadzór lub niewłaściwa organizacja jako przesłanki odpowiedzialności karnej podmiotu zbiorowego

Podmiot zbiorowy ponosi odpowiedzialność, jeżeli czyn zabroniony został popełniony jako
następstwo:

co najmniej braku należytej staranności w wyborze osoby fizycznej działającej za podmiot zbiorowy (wybór niewłaściwy) lub
co najmniej braku należytego nadzoru nad osobą działającą za podmiot zbiorowy ze strony organu lub przedstawiciela tego podmiotu zbiorowego (nienależyty nadzór ze strony zarządu) lub
organizacji działalności podmiotu zbiorowego, która nie zapewniała uniknięcia popełnienia czynu zabronionego przez osobę działającą za podmiot zbiorowy, podczas gdy mogła to zapewnić przy dołożeniu należytej staranności wymaganej w danych okolicznościach przez organ lub przedstawiciela podmiotu zbiorowego (niewłaściwa organizacja), np. z uwagi na brak regulacji wewnętrznych lub kodeksu compliance.

Lista przestępstw, za które podmioty zbiorowe mogą zostać pociągnięte do odpowiedzialności karnej

Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych obejmuje jedynie ograniczony (choć stosunkowo szeroki) zakres czynów zabronionych popełnianych przez ich przedstawicieli, określony w art. 16 u.o.p.z. Poniżej wymieniono wszystkie rodzaje przestępstw, za które podmiot zbiorowy ponosi odpowiedzialność na podstawie przepisów u.o.p.z. Krótki opis wybranych przestępstw znajduje się w punkcie 3.5 poniżej.

Podmiot zbiorowy ponosi odpowiedzialność na podstawie przepisów u.o.p.z., jeżeli osoba reprezentująca lub działająca w imieniu podmiotu zbiorowego popełniła jedno z następujących przestępstw:

Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, określone w:

art. 296 k.k. (nadużycie zaufania), art. 297 k.k. (oszustwo finansowe), art. 298 k.k. (oszustwo ubezpieczeniowe), 299 k.k.(pranie pieniędzy), 300 k.k.(udaremnienie zaspokojenia wierzycieli), art. 301 k.k. (oszustwo upadłościowe), art. 302 k.k. (faworyzowanie wierzycieli), art. 303 k.k. (nierzetelna dokumentacja), art. 304 k.k. (wyzysk), art. 305 k.k. (utrudnianie przetargu publicznego), art. 306 k.k. (fałszowanie oznaczeń produktu), art. 308 k.k.(nieuczciwe zarządzanie);

art. 430-440 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. U. z 2011 r., poz. 1844 ze zm.) tj. różnych przestępstw związanych z działalnością zakładów ubezpieczeń;

art. 38 do 43a ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach (Dz. U. z 2001 r., Nr 120, poz. 1300 z późn. zm.) tj. różnych przestępstw związanych z nielegalną emisją obligacji;

art. 171 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 2019 r. poz. 2357) tj. różne przestępstwa związane z nielegalną działalnością bankową;
przestępstwa określone w ustawie z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (Dz. U. z 2020 r. poz. 286) („PWP„), tj. art. 303 PWP (przywłaszczenie autorstwa), art. 304 PWP ( zgłoszenie do rejestracji przez osobę nieuprawnioną), art. 305 PWP(znaki podrobione);

art. od 585 do 592 ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2019 r. poz. 505) („k.s.h.„), tj. różnych przestępstw związanych z rażącym naruszeniem obowiązków wynikających z przepisów k.s.h;

art. 33 ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (Dz.U. 2020 poz. 509) tj. nielegalny obrót towarami o znaczeniu strategicznym;

art. 133, 136 i 139 ustawy z dnia 13 czerwca 2019 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 1214) tj. różnych przestępstw związanych z nielegalnością wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją;

art. 63 do 63c ustawy z dnia 21 czerwca 2002 r. o materiałach wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego (Dz.U. 2020 poz. 204) tj. różne przestępstwa związane z nielegalnością wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi przeznaczonymi do użytku cywilnego.

Przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, określone w:

art. 310 k.k. ( fałszerstwo), art. 311 k.k. (podawanie nieprawdziwych informacji o sytuacji oferenta), art. 312 k.k. (puszczanie w obieg fałszywych pieniędzy); art. 313 k.k. (Fałszowanie urzędowego znaku wartościowego);art. 314 k.k. (Fałszowanie znaku urzędowego); art. 314 k.k. (podrobiony znak urzędowy);
art. 178 do 183 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz.U. 2020 poz. 89) tj. różne przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu obrotu;
art. 37 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych (Dz.U. 2020 poz. 415)(nielegalna emisja listów zastawnych);
art. 99-101 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 623) tj. różne przestępstwa związane z nielegalną pierwszą ofertą publiczną (IPO);

Przestępstwa łapownictwa i płatnego wymuszenia rozbójniczego, określone w:

art. 228 do art. 230a, art. 250a i art. 296a Kodeksu karnego;
art. 192b i art. 192c ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2004 r., Nr 210, poz. 2135 z późn. zm.);
art. 46 do art. 48 ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. z 2010 r. Nr 127, poz. 857);

Przestępstwa przeciwko ochronie informacji, określone w art. 267 do art. 269b k.k. 269b k.k.

Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów, określone w art. 270 do art. 273 k.k.

Przestępstwa przeciwko mieniu określone w art. 286 i art. 287 oraz w art. 291 do 293 k.k;

Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, określone w art. 199-200b i art. 202 do 204 Kodeksu karnego;

Przestępstwa przeciwko środowisku, określone w:

art. 181 do art. 184 i art. 186 do art. 188 k.k.;
art. 31 do art. 34 ustawy z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz. U. z 2011 r., Nr 63, poz. 322);
art. 58 do art. 64 ustawy z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (Dz. U. z 2001 r. Nr 76, poz. 811, z 2002 r. Nr 25, poz. 253, Nr 41, poz. 365);
art. 37b ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2006 r. Nr 122, poz. 851, z późn. zm.);
art. 127a i art. 128a ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, z późn. zm.);
art. 52 i 53 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych (Dz.U. 2015 poz. 881);

Przestępstwa przeciwko ludzkości określone w art. 119 k.k., a także przeciwko wolności i porządkowi publicznemu, określone w art. 189a, 252, 255, 256-258, 263, 264 i 264a k.k;

Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece, określone w art. 211a k.k;

Przestępstwa określone w art. 55 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2016 r. poz. 1575 oraz z 2018 r. poz. 5, 369 i 1000);

Przestępstwa określone w art. 23-24b ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503, z późn. zm.);

Przestępstwa przeciwko własności intelektualnej, określone w art. 115-1181 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904, z 2001 r. Nr 128, poz. 1402, z 2002 r. Nr 126, poz. 1068);

Przestępstwo o charakterze terrorystycznym lub przestępstwo finansowania terroryzmu określone w art. 165a k.k.

Przestępstwa określone w art. 53, art. 55 ust. 1 i 3, art. 56, s. 1 i 3, Art. 57, Art. 58, Art. 59, s. 1 i 2, Art. 61, Art. 62, s. 1 i 2, Art. 63 i art. 64 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2005 r. Nr 179, poz. 1485, z 2006 r. Nr 66, poz. 469 i Nr 120, poz. 826);

Przestępstwa określone w art. 124, 124a, 126, 130 i 132d ustawy z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne (Dz. U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271, z późn. zm.);

Przestępstwa określone w art. 58 ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. z 2009 r., Nr 62, poz. 504 z późn. zm.);

Przestępstwa określone w art. 45-51 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych (Dz. U. z 2010 r., Nr 81, poz. 530 z późn. zm.);

Przestępstwa określone w art. 9 i art. 10 ustawy z dnia 15 czerwca 2012 r. o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

Przestępstwo określone w art. 57g ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012 r. poz. 1059, z późn. zm.);

Przestępstwo określone w art. 168f do 168h ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2016 r. poz. 599, z późn. zm.);

Przestępstwa przeciwko obowiązkom podatkowym oraz przeciwko rozliczeniom z tytułu dotacji lub subwencji, określone w art. 54 § 1 i 2, art. 55.1 i 2, art. 56. 1 i 2, art. 58. 2 i 3, art. 59.1 do 3, art. 60. 1 do 3, art. 61.1, art. 62.1 do 4, art. 63. 1 do 4, art. 64.1, art. 65.1 do 3, art. 66.1, art. 67.1 i 2, art. 68.1, art. 69.1
do 3, art. 70.1 do 4, art. 71-72, art. 73.1, art. 73a ust. 1 i 2, art. 74.1 do 3, art. 75.1 i 2, art. 76. 1 i 2, art. 77.1 i 2, art. 78.1 i 2, art. 80.1 do 3, art. 80a.1, art. 82.1 i art. 83. 1 k.k.s.;

Przestępstwa przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami i usługami, określone w art. 85 ust. 1 i 2, art. 86.1 do 3, art. 87.1 do 3, art. 88.1 i 2, art. 89.1 i 2, art. 90.1
i 2, art. 91.1 do 3, art. 92.1 i 2, art. 93, art. 94.1 i 2 oraz art. 95 ust. 1 k.k.s.

Przestępstwa przeciwko obrotowi dewizowemu, określone w art. 97 ust. 1-3, art. 98.1, art. 99. 1 i 2, art. 101.1, art. 102.1, art. 103.1, art. 104.1, art. 105.1, art. 106.1, art. 106a.1, art. 106b.1, art. 106c.1, art. 106d.1, art. 106i.1 i art. 106j ust. 1 k.k.s.;

Przestępstwa przeciwko organizacji gier losowych, określone w art. 107 § 1-3, art. 107a.1, art. 108, art. 109, art. 110 i art. 110a k.k.s.

Przykładowe “przestępstwa białych kołnierzyków”, za które podmiot zbiorowy może ponosić odpowiedzialność

Oszustwo	Zabronione jest doprowadzania innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia własnym mieniem lub mieniem osoby trzeciej, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania żądać korzyści majątkowej w zamian za bezprawnie nabytą rzecz;
Unikanie opodatkowania	Zabronione jest nieujawnienie właściwemu organowi przedmiotu opodatkowania lub niezłożenie deklaracji podatkowej w celu uniknięcia opodatkowania, a tym samym narażenia podatku na uszczuplenie.
Nieprawdziwa deklaracja podatkowa	Zabronione jest podawanie nieprawdziwych informacji lub zatajanie prawdziwych informacji w deklaracji lub oświadczeniu podatkowym, narażając tym samym podatek na uszczuplenie.
Nieprawdziwe informacje o dokumentacji cen transferowych	Zabronione jest niezłożenie właściwemu organowi podatkowemu oświadczenia o sporządzeniu dokumentacji cen transferowych lub złożenie tego oświadczenia po terminie lub poświadczenie nieprawdy w tym oświadczeniu.
Oszustwa finansowe	Zabrania się przedkładania podrobionego lub przerobionego dokumentu albo dokumentu stwierdzającego nieprawdę, nierzetelnego dokumentu albo nierzetelnego pisemnego oświadczenia dotyczącego okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zlecenia dla siebie lub innej osoby od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy lub od organu lub instytucji dysponujących środkami publicznymi.
Pranie pieniędzy	Zabronione jest przyjmowanie, przekazywanie lub przewożenie za granicę albo pomaganie do przenoszenia tytułu własności lub posiadania legalnych środków płatniczych, papierów wartościowych lub innych wartości dewizowych, praw majątkowych albo nieruchomości lub rzeczy ruchomych, uzyskanych z korzyści związanych z popełnieniem czynów zabronionych przez inne osoby, albo podejmowanie innych czynności, które mogą udaremnić lub znacznie utrudnić stwierdzenie ich przestępnego pochodzenia lub miejsca umieszczenia, ich wykrycie albo orzeczenie przepadku. Karalne jest również przygotowanie do popełnienia przestępstwa prania pieniędzy
Udaremnianie spłaty wierzycieli	Zabronione jest w razie grożącej niewypłacalności lub upadłości udaremnianie lub ograniczanie zaspokojenie wierzyciela poprzez usuwanie, ukrywanie, zbywanie, darowanie, niszczenie lub rzeczywiste albo pozorne obciążanie majątku; udaremnienie lub brak pełnego zaspokojenia wierzyciela w celu uniemożliwienia wykonania decyzji sądu lub innego organu publicznego poprzez usunięcie, ukrycie, sprzedaż, darowiznę, zniszczenie lub faktyczne lub pozorne obciążenie majątku.
Oszustwo upadłościowe	Zabronione jest udaremnianie lub ograniczanie zaspokojenie kilku wierzycieli poprzez legalne utworzenie nowego podmiotu gospodarczego i przeniesienie do niego swojego majątku; doprowadzanie do swojej upadłości lub niewypłacalności, będąc dłużnikiem kilku wierzycieli; lekkomyślne doprowadzanie do swojej upadłości lub niewypłacalności, w szczególności poprzez marnotrawienie aktywów, zaciąganie zobowiązań lub zawieranie transakcji jawnie sprzecznych z zasadami dobrego zarządzania;
Faworyzowanie wierzycieli, łapownictwo	Zabronione jest: spłacanie lub zaspokajanie tylko niektórych wierzycieli, działając tym samym na szkodę innych, będąc zagrożonym niewypłacalnością lub upadłością i nie mogąc zaspokoić wszystkich swoich wierzycieli; dawanie lub obiecywanie wierzycielowi korzyści majątkowe w zamian za działania na szkodę innych wierzycieli w związku z postępowaniem upadłościowym lub postępowaniem mającym na celu zapobieżenie upadłości; żądanie lub przyjmowanie jako wierzyciel korzyści majątkowych w zamian za działania na szkodę innych wierzycieli.

Sankcje karne dla spółki na podstawie przepisów u.o.p.z.

Obowiązkowe sankcje wobec podmiotu zbiorowego

Kara pieniężna

Na podstawie obowiązujących przepisów sąd może orzec wobec podmiotu zbiorowego karę pieniężną w wysokości od 1.000 zł do 5.000.000 zł, nie wyższą jednak niż 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony będący podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego.

Jeżeli w okresie 5 lat od nałożenia kary pieniężnej dojdzie do ponownego popełnienia czynu zabronionego stanowiącego podstawę odpowiedzialności podmiotu zbiorowego, kara pieniężna może zostać nałożona na ten podmiot w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, tj. do 7.500.000 zł.

Przepadek

Poza karą grzywny sąd ma obowiązek orzec wobec podmiotu zbiorowego przepadek

przedmiotów pochodzących nawet pośrednio z czynu zabronionego albo które służyły lub były przeznaczone do popełnienia czynu zabronionego;
korzyści majątkowych pochodzących nawet pośrednio z czynu zabronionego;
równowartości rzeczy lub korzyści majątkowych pochodzących choćby pośrednio z czynu zabronionego.

Obowiązku przepadku w ww. przypadkach nie stosuje się jednak, jeżeli rzecz, korzyść majątkowa lub ich równowartość zostaną zwrócone innemu uprawnionemu podmiotowi.

Sankcje fakultatywne wobec podmiotu zbiorowego

Sąd może fakultatywnie orzec, niezależnie od orzeczenia przepadku, podanie wyroku do publicznej wiadomości, a także orzec:

zakaz promocji lub reklamy prowadzonej działalności, wytwarzanych lub sprzedawanych produktów, świadczonych usług lub udzielanych świadczeń;
zakaz korzystania z subwencji, dotacji lub innych form wsparcia finansowego ze środków publicznych;
zakaz dostępu do określonych środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej,
zakaz korzystania z pomocy organizacji międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest członkiem;
zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne.

Każdy z powyższych zakazów może zostać orzeczony na okres od 1 roku do 5 lat.

Dodatkowo, w razie skazania przedstawiciela podmiotu zbiorowego lub osoby działającej za podmiot zbiorowy za przestępstwo powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcom nielegalnie przebywającym w Polsce, sąd może orzec na rzecz Skarbu Państwa równowartość środków publicznych pochodzących z budżetu Unii Europejskiej, otrzymanych w okresie 12 miesięcy poprzedzających wydanie wyroku lub postanowienia stwierdzającego popełnienie czynu zabronionego przez przedstawiciela podmiotu zbiorowego lub osobę działającą za podmiot zbiorowy.

Przedawnienie odpowiedzialności karnej spółki

Kary pieniężnej, przepadku, zakazu lub podania wyroku do publicznej wiadomości nie orzeka się wobec podmiotu zbiorowego, jeżeli od dnia uprawomocnienia się orzeczenia stwierdzającego popełnienie czynu zabronionego przez reprezentanta podmiotu zbiorowego lub osobę działającą w jego imieniu upłynęło 10 lat.

Uwagi ogólne do regulacji u.o.p.z.

Dotychczasowa praktyka pokazuje, że obowiązujące przepisy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych są nieefektywne, o czym świadczy niewielka liczba spraw prowadzonych przeciwko podmiotom zbiorowym. Z danych Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że w 2017 r. do sądów wpłynęło jedynie 14 spraw, w 2016 r. jedynie 25 spraw, w 2015 r. jedynie 14 spraw, w 2014 r. jedynie 31 spraw, w 2013 r. jedynie 26 spraw.

Co więcej, analiza przeprowadzona przez Ministerstwo Sprawiedliwości wskazuje, że kary nakładane w ramach u.o.p.z. są nakładane głównie na małe podmioty zbiorowe. Zdaniem Ministerstwa Sprawiedliwości wypacza to koncepcję odpowiedzialności osób prawnych i prowadzi do wniosku, że przyjęty w Polsce model się nie sprawdził.

Z jednej strony powyższe dane mogą sugerować, że ryzyko dla Klienta wynikające ze stosowania obecnie obowiązujących przepisów o u.o.p.z. jest praktycznie niewielkie. Z drugiej strony, istnieje duże prawdopodobieństwo istotnej zmiany przepisów radykalnie zaostrzającej zasady odpowiedzialności podmiotów zbiorowych oraz środki represyjne, które mogą być stosowane wobec podmiotu zbiorowego.

W tym kontekście warto odnotować, że w 2019 r. do Sejmu wpłynął projekt zupełnie nowej ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, projekt nr UD74 („Projekt”). UD74 („Projekt”), który przewidywał daleko idące zmiany w stosunku do obecnie obowiązujących przepisów omówionych powyżej, w tym m.in. następujące ograniczenia:

zgodnie z Projektem do pociągnięcia podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności karnej nie jest wymagane uprzednie potwierdzenie popełnienia czynu zabronionego przez przedstawiciela podmiotu zbiorowego lub osobę działającą w imieniu podmiotu zbiorowego (brak odpowiedzialności subsydiarnej);
Projekt nie przewidywał ograniczonego katalogu przestępstw, za które podmiot zbiorowy może zostać pociągnięty do odpowiedzialności. Zgodnie z projektem ustawy do pociągnięcia podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności karnej wystarczający będzie sam fakt popełnienia przestępstwa (ściganego z oskarżenia publicznego) lub przestępstwa skarbowego i jego bezpośredni związek z działalnością danego podmiotu zbiorowego;
projekt zakłada, że podmiot zbiorowy będzie ponosił odpowiedzialność za czyny zabronione popełnione nie tylko przez członka jego organu (np. członka zarządu spółki) lub pracownika, ale w skrajnych przypadkach nawet przez pracownika jego podwykonawcy lub dostawcy (gdy czyn popełniony przez taką osobę pozostaje w związku z realizacją umowy zawartej z podmiotem zbiorowym oraz gdy podmiot zbiorowy osiągnął korzyść z przestępstwa);
warunkiem odpowiedzialności karnej podmiotu zbiorowego zgodnie z projektem ustawy jest „wina”, rozumiana jako brak należytej staranności w wyborze lub nadzorowaniu sprawcy przestępstwa lub
niewłaściwa organizacja, która umożliwiła lub ułatwiła popełnienie przestępstwa;
Projekt przewidywał znacznie surowsze kary niż te obowiązujące na gruncie dotychczasowych przepisów. W szczególności Projekt przewidywał znacznie wyższe kary pieniężne, w niektórych przypadkach nawet do 60.000.000 zł, a w skrajnych przypadkach uprawniał Sąd do rozwiązania podmiotu zbiorowego;
Projekt zakładał możliwość wyłączenia ewentualnej odpowiedzialności podmiotu zbiorowego w przypadku, gdy podjął on odpowiednie działania w celu wykazania, że dochował należytej staranności w przeciwdziałaniu potencjalnym przestępstwom osób reprezentujących ten podmiot lub jego pracowników. Dołożenie należytej staranności w tym zakresie mogłoby nastąpić np. poprzez opracowanie i wdrożenie odpowiednich regulacji wewnętrznych i polityki antykorupcyjnej, czy też procedury zgłaszania nadużyć w organizacji.

Projekt ustawy nie został ostatecznie przyjęty przez Sejm RP z uwagi na zakończenie poprzedniej kadencji (2015-2019). Niewykluczone jednak, że projekt o tej samej lub podobnej treści zostanie ponownie skierowany przez rząd do Sejmu i wkrótce przyjęty jako obowiązujące prawo.

Odpowiedzialność posiłkowa za przestępstwo skarbowe na gruncie KKS

Osoba prawna, jaką jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółka akcyjna, może również ponosić subsydiarną odpowiedzialność na gruncie przepisów KKS za przestępstwo skarbowe, jeżeli zostało ono popełnione przez osobę działającą w zastępstwie spółki (np. członka zarządu, prokurenta, pracownika, pełnomocnika, zleceniobiorcę), a sama spółka osiągnęła lub mogła osiągnąć z popełnionego przestępstwa jakąkolwiek korzyść majątkową.

Odpowiedzialność posiłkowa spółki dotyczy kary grzywny oraz równowartości pieniężnej przepadku orzeczonych przez sprawcę przestępstwa skarbowego. W razie orzeczenia odpowiedzialności posiłkowej spółka uiszcza orzeczoną grzywnę lub równowartość pieniężną przepadku, jeżeli skazany nie uiści ich w terminie i okaże się, że nie można ich ściągnąć w drodze egzekucji. Jeżeli orzeczona grzywna została uiszczona lub ściągnięta od skazanego w drodze egzekucji tylko w części, odpowiedzialność spółki jako subsydiarnie odpowiedzialnej zmniejsza się odpowiednio do stosunku kwoty uiszczonej do kwoty orzeczonej w wyroku.

Ponadto, niezależnie od nałożenia odpowiedzialności posiłkowej, sąd zobowiązuje spółkę, która uzyskała korzyść majątkową z popełnionego przez inną osobę przestępstwa skarbowego, do jej zwrotu w całości lub w części na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.

Popełnienie przestępstwa przez członka zarządu spółki lub inną osobę działającą w imieniu i na rzecz spółki (np. jej pracownika) może również skutkować odpowiedzialnością cywilną samej spółki za szkody powstałe w wyniku takiego przestępstwa.

Odpowiedzialność spółki za szkody wyrządzone działaniami jej reprezentantów regulują przepisy Kodeksu cywilnego, zgodnie z którymi:

osoba prawna ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną z winy jej organu. Jeżeli organ spółki składa się z więcej niż jednej osoby, wystarczające jest ustalenie, czy szkoda została wyrządzona przez co najmniej jedną osobę wchodzącą w skład statutowego organu osoby prawnej, której zachowanie jest zawinione. Zachowanie osoby wchodzącej w skład organu odpowiedzialnego za szkodę musi jednak pozostawać w funkcjonalnym związku z zadaniami wykonywanymi przez tę osobę w strukturze organizacyjnej osoby prawnej. Powyższe oznacza, że w przypadku skazania członka zarządu spółki prawomocnym wyrokiem za przestępstwo popełnione w związku z pełnioną funkcją, spółka będzie ponosić odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną tym przestępstwem. Odpowiedzialność cywilna spółki i skazanego członka zarządu będzie solidarna;
spółka odpowiada za szkodę wyrządzoną przez podwładnego, tj. osobę organizacyjnie podporządkowaną w strukturze organizacyjnej spółki (np. pracownika spółki), który wyrządził szkodę ze swojej winy przy wykonywaniu powierzonej czynności. Szkoda musi być wyrządzona w związku z czynnościami powierzonymi podwładnemu (pracownikowi) i czynnościami wykonywanymi w interesie przełożonego (spółki), a nie wykonywanymi we własnym interesie pracownika. Jeżeli zatem pracownik spółki popełnił nawet nieumyślne przestępstwo działając w ramach powierzonych mu obowiązków, a nie we własnym interesie, i został za to przestępstwo skazany prawomocnym wyrokiem, spółka może odpowiadać za szkodę wynikłą z tego przestępstwa.

Roszczenia odszkodowawcze przeciwko spółce z tytułu popełnienia przestępstwa przez członka jej zarządu lub jej pracownika muszą być dochodzone przez poszkodowanego w odrębnym postępowaniu cywilnym. Należy podkreślić, że w przypadku wystąpienia przeciwko spółce z roszczeniami odszkodowawczymi za przestępstwo popełnione przez członka jej zarządu lub jej pracownika, spółka nie może kwestionować faktu popełnienia przestępstwa w procesie cywilnym. Ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Spółka może natomiast bronić się powołując się na okoliczności wyłączające jej odpowiedzialność cywilną (np. wyrządzenie szkody przez pracownika w związku z wykonywaniem obowiązków pracowniczych) lub ograniczające jej odpowiedzialność cywilną (np. kwestionując wysokość poniesionej szkody).

Ekspert

DKP Legal

Skontaktuj się z ekspertem

Napisz wiadomość: info@dudkowiak.com

Do góry Następny artykuł