Prawo autorskie

Aktualizacja: 22.10.2024

Prawa autorskie – kluczowe fakty

Kluczowe regulacje dotyczące praw autorskich	Polska ustawa o prawie autorskim Ustawa o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi
Co podlega ochronie prawnoautorskiej?	Utwór – tj. przejaw działalności twórczej człowieka utrwalony w jakiejkolwiek postaci.
Rejestracja praw autorskich	Nie jest wymagana. W Polsce nie istnieje rejestr praw autorskich.
Rodzaje praw autorskich	Autorskie prawa majątkowe i autorskie prawa osobiste.
Czas trwania praw autorskich	Autorskie prawa majątkowe obowiązują przez 70 lat, podczas gdy autorskie prawa osobiste są nieograniczone w czasie.
Roszczenia z tytułu naruszenia praw autorskich	roszczenie o zaniechanie, roszczenie o usunięcie skutków naruszenia, roszczenie o naprawienie wyrządzonej szkody, lub roszczenie o korzyści uzyskane w wyniku naruszenia.
Okres przedawnienia roszczeń z tytułu praw autorskich	Mogą obowiązywać różne okresy przedawnienia, najczęściej 3 lub 6 lat.
Przeniesienie praw autorskich	Możliwe po zawarciu pisemnej umowy.
Wyłączna licencja na prawa autorskie	Wymaga pisemnej umowy.
Bezterminowa licencja na prawa autorskie	Nie jest możliwa. Maksymalny czas trwania licencji wynosi 5 lat.
Odpowiedzialność karna za naruszenie praw autorskich	Tak – naruszenie praw autorskich może podlegać różnym przestępstwom.

Przedmiot prawa autorskiego

Przedmiotem prawa autorskiego jest utwór i musi on spełniać określone wymogi, aby podlegać ochronie na gruncie polskiego prawa autorskiego (ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych):

1. musi być wytworem człowieka – tylko osoba fizyczna może doprowadzić do powstania utworu;
2. musi stanowić przejaw działalności twórczej (oryginalność);
3. musi istnieć możliwość ustalenia go w jakiejkolwiek formie – osoby trzecie mogą zapoznać się zarówno z formą, jak i treścią utworu.

Prawo autorskie przysługuje do wszelkich utworów, które spełniają powyższe wymogi. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:

• wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
• konstrukcje plastyczne;
• fotografie;
• produkcja instrumentów muzycznych, w tym skrzypiec;
• wzornictwo przemysłowe;
• architektura, urbanistyka i planowanie przestrzenne;
• muzyka i muzyka słowna;
• musicale, choreografia i pantomima; oraz
• audiowizualne (w tym film).

Rejestracja praw autorskich w Polsce

W Polsce nie istnieje system rejestracji praw autorskich. Ochrona prawnoautorska przyznawana jest automatycznie, z chwilą stworzenia utworu i nie ma potrzeby dopełniania jakichkolwiek formalności w tym zakresie.

---

Posiadacz / właściciel / twórca praw autorskich

W polskim prawie – co do zasady – pierwszym właścicielem praw autorskich jest twórca. Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do wiadomości w inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu.

Istnieją jednak przypadki, w których pierwszym właścicielem praw autorskich jest ktoś inny niż twórca/autor, tj:

1. producent lub wydawca – który posiada prawa autorskie do utworu zbiorowego, np. encyklopedii; lub
2. pracodawca, którego pracownik stworzył program komputerowy w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy.

Można też wyróżnić pojęcie współwłasności praw autorskich – gdy utwór jest wynikiem twórczej i indywidualnej pracy więcej niż jednej osoby. Przyjmuje się, że wielkości udziałów współtwórców są równe. Każdy ze współtwórców może jednak żądać, aby wielkość udziału została ustalona przez sąd na podstawie wkładu w pracę twórczą.

Każdy ze współtwórców może wykonywać prawo autorskie do swojej części całego utworu, jeżeli ma ona samodzielne znaczenie. Do wykonywania praw autorskich do całości utworu wymagana jest jednak zgoda wszystkich współtwórców. W przypadku braku takiej zgody, każdy ze współautorów może zwrócić się do sądu o podjęcie decyzji, z należytym uwzględnieniem interesów wszystkich współautorów.

---

Prawa posiadaczy praw autorskich

Właściciele praw autorskich mają wyłączne prawo do zezwalania lub ograniczania wykonywania następujących czynności:

1. utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2. obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy; oraz
3. rozpowszechnianie utworu w sposób inny niż określony powyżej – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Czym jest zasada wyczerpania praw?

W prawie polskim – z chwilą wprowadzenia oryginału albo egzemplarza utworu do obrotu na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) wyczerpuje się prawo do zezwalania na dalszy obrót utworem na nośniku na terytorium EOG.

Wyczerpanie prawa nie obejmuje najmu lub użyczenia nośnika, na którym utwór został utrwalony. Wyczerpanie prawa odnosi się wyłącznie do kwestii obrotu (rozpowszechniania) utworu utrwalonego na nośniku materialnym (np. w postaci płyty, kasety wideo itp.).

Rodzaje praw autorskich

Prawa autorskie w Polsce można podzielić na dwie grupy:

1. autorskie prawa majątkowe – które są prawami o charakterze właścicielskim. Zgodnie z nimi twórca ma wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do pobierania wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
2. autorskie prawa osobiste – które są prawami chroniącymi relację autora z utworem. Prawa te są nieograniczone w czasie i nie podlegają zrzeczeniu się lub zbyciu. W szczególności twórca ma prawo do:
   • autorstwa utworu,
   • oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem,
   • udostępniania go anonimowo,
   • nienaruszalności treści i formy utworu,
   • rzetelnego wykorzystania i nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

---

Czas trwania ochrony praw autorskich

Czas ochrony praw autorskich w Polsce jest różny dla autorskich praw majątkowych i autorskich praw osobistych.

Autroskie prawa majątkowe	Wygasa po upływie 70 lat od śmierci twórcy. Jeśli utwór miał kilku współautorów, wówczas autorskie prawa majątkowe wygasają po upływie 70 lat od śmierci ostatniego współautora.
Autorskie prawa osobiste	Nie wygasają.

Obrót prawami autorskimi

Autorskie prawa majątkowe mogą być przedmiotem obrotu poprzez sprzedaż lub udzielenie licencji. Każda forma komercjalizacji jest inna i pociąga za sobą różne skutki prawne.

Przeniesienie / sprzedaż praw autorskich

Przeniesienie praw autorskich dotyczy wyłącznie sposobu korzystania  z utworu (pól eksploatacji) wskazanych w umowie. Co więcej, w umowie musi znaleć się wyraźne postanowienie, że dotyczy ona przeniesienia praw autorskich. W przeciwnym razie (w braku wyraźnego postanowienia) uznaje się, że twórca/autor udzielił licencji. W Polsce sprzedaż, czy przeniesienie praw autorskich wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności.

Dodatkowo należy zwrócić uwagę na następujące ograniczenia dotyczące umów o przeniesienie praw autorskich.

• niedozwolone jest włączanie do umowy jakichkolwiek pól eksploatacji, które nie są znane w momencie zawierania umowy; oraz
• zabronione jest włączanie do umowy wszystkich utworów lub wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego autora, które mogą powstać w przyszłości.

Licencja praw autorskich

Aby uzyskać licencję na krozystanie z praw autorskich, konieczne jest zawarcie umowy. Forma umowy zależy od formy licencji praw autorskich. Licencja wyłączna wymaga formy pisemnej umowy pod rygorem nieważności, natomiast licencja niewyłączna nie wymaga żadnej szczególnej formy. Umowa licencji prawnoautorskiej musi określać utwór, którego dotyczy oraz zasady korzystania z utworu.

Ponadto, umowa licencyjna praw autorskich musi określać:

• miejsce korzystania z licencji (jeżeli nie określono miejsca, przyjmuje się, że licencja może być wykorzystywana na terytorium kraju, w którym licencjodawca ma siedzibę);
• czas, na jaki została zawarta umowa licencyjna (jeżeli umowa nie określa czasu trwania licencji, przyjmuje się, że licencjobiorca nie może korzystać z utworu przez czas nieoznaczony, a jedynie przez okres pięciu lat);
• rodzaj licencji: wyłączna/niewyłączna (jeżeli nie określono, przyjmuje się, że udzielono licencji niewyłącznej); oraz
• wynagrodzenie (jeśli umowa licencyjna tego nie obejmuje, przyjmuje się, że wynagrodzenie jest należne za jej udzielenie).

Maksymalny okres licencji / licencja dożywotnia

Odnosząc się do czasu trwania licencji warto dodać, że licencja zawarta na okres dłuższy niż pięć lat przekształca się po upływie tego okresu w licencję udzieloną na czas nieoznaczony, którą co do zasady można wypowiedzieć.

Licencja na oprogramowanie

Warto również zwrócić uwagę na szczególne regulacje dotyczące umów licencyjnych na programy komputerowe. Takie umowy licencyjne nie mogą pozbawiać licencjobiorcy prawa do:

1. sporządzenia kopii zapasowej, jeżeli jest to niezbędne do korzystania z programu komputerowego;
2. obserwowania, badania i testowania funkcjonowania programu komputerowego w celu poznania jego idei i zasad przez osobę uprawnioną do korzystania z kopii programu komputerowego, jeżeli będąc do tego uprawnioną, czyni to w trakcie wprowadzania, wyświetlania, używania, przekazywania lub przechowywania programu komputerowego; lub
3. (pod pewnymi warunkami) powielać kod lub tłumaczyć jego formę, jeżeli jest to konieczne do uzyskania informacji niezbędnych do osiągnięcia interoperacyjności niezależnie stworzonego programu komputerowego z innymi programami komputerowymi.

---

Naruszenie praw autorskich

Z roszczeniem o naruszenie praw autorskich może wystąpić właściciel praw autorskich, ale także wyłączny licencjobiorca (w zakresie objętym umową licencyjną), chyba że umowa licencyjna stanowi inaczej. Z roszczeniem może wystąpić także organizacja zbiorowego zarządzania, jeżeli utwór, którego dotyczy proces, objęty jest zbiorowym zarządem tej konkretnej organizacji.

Sprawy o ochronę praw autorskich należą do właściwości sądów okręgowych. Postępowanie takie jest dwuinstancyjne, a dopiero prawomocny wyrok sądu pierwszej instancji lub sądu drugiej instancji (w przypadku apelacji) stanowi trwałe orzeczenie sądu.

Dozwolony użytek

Dostępnych jest wiele wyjątków, które mogą służyć jako obrona prawna przed potencjalnym roszczeniem o naruszenie. Istnieją sytuacje, w których uprawniony nie może sprzeciwić się używaniu utworu.

Obejmują one na przykład:

1. użytek osobisty;
2. cytat;
3. parodia, pastisz i karykatura;
4. antologie;
5. przedruk;
6. publiczne nadawanie programu radiowego lub telewizyjnego;
7. korzystanie z utworów na rzecz osób niepełnosprawnych; oraz
8. korzystanie z utworów dla celów bezpieczeństwa publicznego.

Nakaz zabezpieczenia / nakazy tymczasowe – ochrona praw autorskich

Możliwe jest również uzyskanie tymczasowego zabezpieczenia roszczeń wynikających z naruszeń praw autorskich. W tym celu konieczne jest złożenie wniosku, w którym wskazany zostanie interes prawny oraz uzasadnienie zabezpieczenia.

W sprawach o ochronę praw autorskich wniosek taki należy złożyć w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym strona dowiedziała się o naruszeniu jej prawa wyłącznego. Na podstawie złożonego wniosku sąd wydaje postanowienie o zabezpieczeniu, które jest wykonalne z chwilą jego wydania.

Możliwe jest również złożenie wniosku o zabezpieczenie dowodów. Sposoby zabezpieczenia obejmują w szczególności odebranie rzeczy, materiałów i narzędzi służących do wytworzenia lub rozpowszechniania dokumentów.

Odszkodowanie za naruszenie praw autorskich

Odszkodowanie za naruszenie praw autor skich jest ustalane zgodnie z decyzją poszkodowanego, albo:

• na zasadach ogólnych, albo
• poprzez zapłatę zryczałtowanego odszkodowania w wysokości dwukrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu.

Szkoda obliczana na zasadach ogólnych składa się z poniesionej straty oraz korzyści, które poszkodowany mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. W przypadku roszczenia o odszkodowanie na zasadach ogólnych należy udowodnić winę, wysokość szkody oraz związek przyczynowy.

Koszty i czas trwania postępowania

Typowe koszty w sprawie o ochronę praw autorskich obejmują przede wszystkim:

• opłatę od pozwu,
• honoraria adwokackie,
• inne opłaty sądowe, takie jak koszt opinii biegłego.

Czas trwania postępowania zależy od wielu czynników, w tym od charakteru sporu i tego, czy konieczne jest przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego. Praktyka pokazuje, że zakończenie postępowania przed sądem pierwszej instancji powinno zająć około roku, a w przypadku postępowania przed sądem drugiej instancji również co najmniej rok. Bardziej skomplikowane sprawy mogą jednak trwać dłużej (nawet do 2-3 lat w każdej instancji).

Okres przedawnienia roszczeń z tytułu praw autorskich

Ustalenie terminu przedawnienia roszczeń z tytułu praw autorskich jest zagadnieniem złożonym.

Co do zasady roszczenia o ochronę praw autorskich przedawniają się w terminach określonych w art. 118 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z powołanym artykułem termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego.

Wspomniany krótszy, trzyletni termin przedawnienia odnosi się do cech podmiotu uprawnionego do roszczeń, a nie naruszyciela. Jeżeli zatem z roszczeniami występuje sam twórca, należy przyjąć sześcioletni termin przedawnienia, natomiast jeżeli z roszczeniami występuje podmiot prowadzący działalność gospodarczą i jest z nią związany, np. producent programu lub wydawca, należy przyjąć trzyletni termin przedawnienia.

Zasady opisane w akapicie powyżej nie mają jednak zastosowania do roszczeń odszkodowawczych, do których stosuje się art. 442(1) Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym wytacza się w terminie lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej. Termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia popełnienia czynu niedozwolonego.

Jeżeli jednak szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody należy wytoczyć przed upływem 20 lat od dnia popełnienia przestępstwa, niezależnie od tego, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

---

Odpowiedzialność karna za naruszenie praw autorskich

Odpowiedzialność karna za przestępstwa przeciwko prawom autorskim została uregulowana w art. 115-124 Prawa autorskiego. Możemy wymienić następujące rodzaje przestępstw:

• plagiat i inne naruszenia (takie jak wprowadzanie w błąd co do autorstwa utworu);
• bezprawne rozpowszechnianie;
• bezprawne utrwalanie lub zwielokrotnianie;
• obrót nielegalnymi kopiami;
• urządzenia do usuwania zabezpieczeń; oraz
• utrudnianie kontroli użytkowania.

Istnieją różne rodzaje sankcji, w zależności od rodzaju przestępstwa. Są to: grzywna, kara ograniczenia wolności oraz kara pozbawienia wolności. Grzywnę wymierza się w stawkach dziennych, od 10 do 540, przy czym wysokość jednej stawki musi mieścić się w przedziale od 10 zł do 2000 zł.

Karę ograniczenia wolności wymierza się w granicach od miesiąca do 2 lat. Karę pozbawienia wolności wymierza się w miesiącach i latach. W zależności od rodzaju przestępstwa, najniższa przewidziana kara pozbawienia wolności w odniesieniu do przestępstw związanych z prawami autorskimi wynosi jeden miesiąc, a najwyższa pięć lat. Sąd może również orzec przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstwa, nawet jeśli nie są one własnością sprawcy.

---

Zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi

W Polsce działają następujące organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi (dalej jako: OZZ):

• KOPIPOL (Stowarzyszenie Zbiorowego Zarządzania Prawami Autorskimi Twórców Dzieł Naukowych i Technicznych) dedykowana dziełom naukowym i technicznym;
• REPROPOL (Stowarzyszenie Dziennikarzy i Wydawców Repropol) dedykowane wydawnictwom periodycznym oraz utworom mającym samodzielne znaczenie i składającym się na treść wydawnictw periodycznych w zakresie, w jakim prawa te przysługują wydawcom;
• SAiW COPYRIGHT POLSKA (Stowarzyszenie Autorów i Wydawców COPYRIGHT POLSKA) poświęcone utworom literackim, naukowym, publicystycznym i encyklopedycznym w zakresie, w jakim prawa te służą wydawcom;
• SAWP (Stowarzyszenie Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych) dedykowane utworom muzycznym i słowno-muzycznym;
• SFP (Stowarzyszenie Filmowców Polskich) poświęcone utworom audiowizualnym i prawom pokrewnym dla producentów wideogramów utworów audiowizualnych;
• STL (Stowarzyszenie Twórców Ludowych) poświęcone utworom twórców ludowych;
• STOART (Związek Artystów Wykonawców STOART) poświęcony twórczości muzycznej i słowno-muzycznej;
• ZAiKS (Stowarzyszenie Autorów ZAiKS) poświęcone utworom słownym, muzycznym, słowno-muzycznym, choreograficznym, pantomimicznym oraz utworom słownym, muzycznym, słowno-muzycznym i choreograficznym w utworze audiowizualnym;
• Związek Artystów Scen Polskich poświęcony prawom autorskim reżyserów teatralnych i scenografów oraz prawom pokrewnym artystów wykonawców: aktorów, solistów, śpiewaków i tancerzy; oraz
• ZPAV (Związek Producentów Audio-Video) zajmujący się fonogramami i wideogramami muzycznymi.

Działalność organizacji zbiorowego zarządzania jest uregulowana w ustawie z dnia 15 czerwca 2018 r. o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi (Dz.U. z 2018 r. poz. 1293). Ww. ustawa zawiera przepisy dotyczące:

• działalności OZZ;
• udzielanie zezwoleń dla OZZ;
• nadzór nad organizacjami zbiorowego zarządzania; oraz
• działalność Komisji Prawa Autorskiego.

Organizacje działają w ramach upoważnienia udzielonego im przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, który jest również zewnętrznym organem nadzorczym wobec tych organizacji.

---

Przewidywane zmiany legislacyjne w prawie autorskim

W lipcu 2024 r. wprowadzono zmiany legislacyjne dotyczące implementacji do polskiego porządku prawnego dwóch dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady (UE). Są to:

• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/789 z dnia 17 kwietnia 2019 r. (zwana dalej „dyrektywą SATCABII”); oraz
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/790 z dnia 17 kwietnia 2019 r. (zwana dalej „dyrektywą DSM”).

Dyrektywa DSM dotyczy aspektów eksploatacji utworów w środowisku cyfrowym. Wprowadza ona nowe formy dozwolonego użytku, środki ułatwiające dostęp do utworów niedostępnych w obrocie handlowym, a także możliwość udzielania rozszerzonych licencji zbiorowych. Dyrektywa wprowadza również nowe zasady wynagradzania twórców i artystów wykonawców w celu zapewnienia, że należne im wynagrodzenie jest godziwe.

Celem dyrektywy SATCABII jest stworzenie warunków do szerszego rozpowszechniania w państwach członkowskich programów telewizyjnych i radiowych pochodzących z innych państw członkowskich, z korzyścią dla wszystkich użytkowników w całej Unii Europejskiej.

---

FAQ – regulacja praw autorskich w Polsce