Prawo ubezpieczeniowe w Polsce

Ostatnia aktualizacja: 20.12.2024

Czym jest umowa ubezpieczenia?

Podstawą regulującą prawa i obowiązki stron umowy ubezpieczenia jest umowa ubezpieczenia. W ramach niej ubezpieczyciel zobowiązuje się spełnić określone świadczenie (np. wypłatę odszkodowania) w razie zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego, a ubezpieczający opłaca składkę. Świadczenie ubezpieczyciela polega najczęściej na wypłacie sumy odszkodowania lub umówionej sumy ubezpieczenia, jeżeli dojdzie do określonego w umowie zdarzenia.

Elementami koniecznymi umowy są:

• wskazanie wypadku ubezpieczeniowego i okoliczności zdarzeń losowych,
• określenie świadczenia ubezpieczyciela,
• składka, do której płacenia zobowiązany jest ubezpieczający.

Jeżeli strony nie ustaliły tych kwestii, to uznaje się, że nie doszło do zawarcia umowy ubezpieczenia.

Umowa ubezpieczenia może regulować także dodatkowe obowiązki stron. Przykładem jest przestrzeganie zasad bezpieczeństwa, takich jak przepisy przeciwpożarowe. Ich naruszenie może skutkować odmową wypłaty świadczenia lub jego ograniczeniem przez zakład ubezpieczeń.

Czym są Ogólne Warunki Ubezpieczenia (OWU)?

Ogólne warunki ubezpieczenia (OWU), publikowane przez zakłady ubezpieczeń, na swoich stronach internetowych, określają szczegóły dotyczące danego rodzaju ubezpieczenia. Ogólne warunki ubezpieczenia OWU, mimo że nie są indywidualnie negocjowane, ani nie są umieszczane bezpośrednio w umowie, to wiążą strony, dlatego warto się z nimi zapoznać przed zawieraniem umów ubezpieczenia. Zapoznanie się z ogólnymi warunkami ubezpieczenia jest kluczowe dla zrozumienia ochrony, jaką otrzymuje klient.

Strony umowy ubezpieczenia:

• Ubezpieczyciel: instytucja działalności ubezpieczeniowej realizująca świadczenie w razie wystapienia wypadku ubezpieczeniowego.
• Ubezpieczony: osoba (fizyczna lub prawna), której dobra prawne są objęte ochroną.
• Ubezpieczający: podmiot, który zawiera umowę i opłaca składkę; może być jednocześnie ubezpieczonym, ale nie musi.
• Uposażony: podmiot upoważniony do otrzymania świadczenia w razie zajścia wypadku ubezpieczeniowego. Uposażony może być ubezpieczonym, ale mogą to być też różne podmioty.

Wykonywanie czynności ubezpieczeniowych związanych z oferowaniem ochrony ubezpieczeniowej oraz realizacją umów obejmuje różnorodne działania, które zakłady ubezpieczeń muszą podejmować w celu zapewnienia ochrony przed ryzykiem.

Umowa może być powiązana z czynnościami takimi jak ustalanie wartości przedmiotu ubezpieczenia, zapobieganie skutkom wypadków, czy zawieranie i wykonywanie umów reasekuracji czynnej. Zakres ubezpieczenia oraz wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela powinny być jasno określone, aby uniknąć wątpliwości przy wykonywaniu umowy.

Jakie są rodzaje umowy ubezpieczenia?

Ustawodawca wskazuje na dwa podstawowe rodzaje ubezpieczenia:

1. ubezpieczenia majątkowe, których przedmiotem ochrony może być każdy interes majątkowy, który nie jest sprzeczny z prawem i daje się ocenić w pieniądzu,
2. ubezpieczenia osobowe, które mogą w szczególności dotyczyć:

• przy ubezpieczeniu na życie: śmierci osoby ubezpieczonej lub dożycia przez nią oznaczonego wieku,
• przy ubezpieczeniu następstw nieszczęśliwych wypadków: uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub śmierci.

Należy jednak wskazać, że strony umowy ubezpieczenia mają co do zasady dość szeroką swobodę w tym jak określają zakres ochrony ubezpieczeniowej i przedmiot ubezpieczenia, co sprawia, że liczba rodzajów umów ubezpieczeniowych oraz działalność ubezpieczeniowa jest tak naprawdę nieograniczona. W kontekście działalności ubezpieczeniowej, istotne jest również przestrzeganie zasad bezpieczeństwa oraz obowiązków dotyczących przedmiotów objętych ochroną ubezpieczeniową.

Jedynie w charakterze przykładu można przytoczyć poniższe rodzaje ubezpieczenia wraz ze związanymi z nimi wypadkami ubezpieczeniowymi:

• ubezpieczenia na życie – śmierć lub ciężka choroba ubezpieczonego,
• ubezpieczenie zdrowotne – diagnoza poważnej choroby, konieczność zabiegu chirurgicznego,
• ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków – uszczerbek na zdrowiu lub utrata zdolności do pracy w wyniku wypadku,
• ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej – spowodowanie szkody osobie trzeciej np. poprzez nieprawidłowe udzielenie usługi, czy w wyniku wypadku drogowego,
• ubezpieczenie odpowiedzialności za produkt – szkoda spowodowana przez produkt wadliwy, który został sprzedany lub wyprodukowany przez ubezpieczonego.

Jednym z szczególnych rodzajów ubezpieczenia jest ubezpieczenie cargo. Powstało z potrzeby ochrony towarów w branży transportowej, nie zostało uregulowane przez ustawodawcę, lecz funkcjonuje w praktyce gospodarczej. Chroni ono towary przed zniszczeniem (np. w wyniku pożaru, zalania czy wypadku) oraz kradzieżą.

Co istotne, wypłata świadczenia z ubezpieczenia cargo następuje nawet wtedy, gdy szkoda nie wynika z winy osób trzecich. Dla porównania, odszkodowanie z OC przewoźnika przysługuje tylko w przypadku, gdy to przewoźnik ponosi odpowiedzialność za szkodę, np. w wyniku zaniedbania.

---

Czym są ubezpieczenia obowiązkowe?

Szczególnym rodzajem ubezpieczenia są ubezpieczenia obowiązkowe. Jak sama nazwa wskazuje, przy spełnieniu określonych prawnie przesłanek konkretne podmioty mają obowiązek zawrzeć umowę ubezpieczenia obowiązkowego. Przepisy prawa szczegółowo określają minimalny zakres ochrony ubezpieczeń obowiązkowych. Oznacza to, że choć strony mogą określić zakres ochrony szerzej niż to, co wskazał ustawodawca, jednak nie może on być mniej obszerny, niż określone ustawowo minimum.

Do najpowszechniejszych ubezpieczeń obowiązkowych należą przede wszystkim ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, rolników, czy przedstawicieli niektórych zawodów np. adwokatów i radców prawnych, a także ubezpieczenie budynków rolniczych od ognia i innych zdarzeń losowych.

Powyższe oznacza, że np. każdy posiadacz pojazdu mechanicznego ma obowiązek posiadania ubezpieczenia OC, to jest takiego, z którego osoba trzecia, która doznała szkody lub krzywdy w związku z korzystaniem z tego pojazdu, może uzyskać odszkodowanie od ubezpieczyciela, co zazwyczaj pozwala na uzyskanie roszczenia (a przynajmniej jego części) relatywnie szybko i bez konieczności oddawania sprawy do sądu. Obowiązkowe ubezpieczenia OC służą zatem ochronie interesów podmiotów narażonych na szkodę lub krzywdę w okolicznościach szczególnie na to zagrożonych (np. uczestników ruchu drogowego).

---

Postępowanie likwidacyjne

Co to jest postępowanie likwidacyjne i kiedy się rozpoczyna?

Postępowanie likwidacyjne to działania podejmowane przez ubezpieczyciela po zgłoszeniu zdarzenia ubezpieczeniowego. Celem tych czynności jest ustalenie, czy do szkody rzeczywiście doszło, jaka jest jej suma ubezpieczenia oraz wypłata należnego świadczenia. Ma doprowadzić do „likwidacji szkody”.

Na ubezpieczonym ciąży obowiązek zgłoszenia wypadku do ubezpieczyciela. Z obowiązku tego powinien wywiązać się bez zbędnej zwłoki, ponieważ jego naruszenie z winy umyślnej lub w wyniku rażącego niedbalstwa może skutkować zmniejszeniem należnego świadczenia, jeżeli naruszenie to przyczyniło się zwiększenia szkody lub uniemożliwiło ubezpieczycielowi ustalenie okoliczności i skutków wypadku.

Kluczowe informacje dotyczące zgłoszenia szkody:

• Konieczne jest dostarczenie informacji i dowodów potwierdzających powstanie szkody i jej wartość.
• Współpraca z przedstawicielami ubezpieczyciela na tym etapie pomaga w prawidłowym ustaleniu wysokości odszkodowania.

Jakie są obowiązki ubezpieczyciela i terminy wypłaty świadczenia?

Towarzystwa ubezpieczeniowe zobowiązane są do wypłaty świadczenia w terminie 30 dni od zgłoszenia szkody oraz wydania decyzji o przyznaniu lub odmowie świadczenia wraz z uzasadnieniem. Jeśli ustalenie okoliczności sprawy wymaga więcej czasu, świadczenie powinno zostać spełnione w terminie 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe, jednak nie pózniej niż w ciągu 90 dni od złożenia zawiadomienia. W przypadku odmowy świadczenia, ubezpieczyciel musi przedstawić uzasadnienie decyzji, wskazując przyczyny braku podstaw do wypłaty.

Co zrobić, gdy decyzja ubezpieczyciela jest niesatysfakcjonująca?

Ubezpieczony ma prawo złożyć reklamację, wskazując, dlaczego decyzja ubezpieczyciela powinna zostać zmieniona. Reklamację można zgłosić w formie pisemnej, ustnej (telefonicznie lub w siedzibie ubezpieczyciela) lub elektronicznej.

Ubezpieczyciel ma obowiązek udzielenia odpowiedzi w terminie 30 dni, który może zostać przedłużony, jednak nie bardziej niż o dalsze 30 dni. W przypadku niedotrzymania tego terminu przyjmuje się, że reklamacja została rozpatrzona zgodnie z wolą klienta.

Jeśli ubezpieczyciel odrzuci reklamację, ubezpieczony może:

• skierować sprawę do Rzecznika Finansowego,
• podjąć kroki prawne na drodze sądowej.

Rzecznik Finansowy pomaga w ochronie interesów klientów rynku finansowego, analizując sprawę. Wazie potrzeby może zwórcić się do ubezpieczyciela o ponowne rozpatrzenie sprawy, lub zwrócić się o zbadanie sprawy do odpowiednich organów, takich jak Komisja Nadzoru Finansowego, Prezes urzędu Ochrony konkurencji i Konsumentów, prokuratura, czy inne organy kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej. Co istotne, Rzecznik nie ma możliwości zmuszenia ubezpieczyciela do wydania decyzji o określonej treści.

Kto może zgłosić wypadek ubezpieczeniowy?

Zdarzenie ubezpieczeniowe może zgłosić nie tylko ubezpieczony, ale także osoba poszkodowana w wyniku działań objętych ochroną ubezpieczeniową. Przykładowo, w przypadku wypadku drogowego, poszkodowany może zgłosić szkodę bezpośrednio do ubezpieczyciela sprawcy. W takiej sytuacji prawa i obowiązki ubezpieczonego, np. dostarczanie dowodów, stosują się również do osoby poszkodowanej.

Jak zgłosić szkodę spowodowaną przez obcokrajowca?

Jeśli wypadek drogowy spowodował obcokrajowiec, który nie ma ubezpieczenia u polskiego ubezpieczyciela, nie trzeba kontaktować się bezpośrednio z ubezpieczycielem sprawcy. Zgodnie z przepisami Unii Europejskiej, każdy ubezpieczyciel z siedzibą w jednym z państw członkowskich musi posiadać swojego reprezentanta (tzw. korespondenta) w innych państwach UE.

Jak znaleźć korespondenta ubezpieczyciela?

• Skorzystaj z wyszukiwarki Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (PBUK).
• Jeśli ubezpieczyciel nie ma swojego reprezentanta w Polsce, szkodę zgłasza się do PZU S.A. lub TUiR Warta S.A., które pełnią rolę agentów PBUK i przeprowadzą postępowanie likwidacyjne.

---

Kiedy przedawniają się roszczenia wynikające z umowy ubezpieczenia?

Roszczenia majątkowe z umowy ubezpieczenia przedawniają się co do zasady po 3 latach od momentu zgłoszenia szkody ubezpieczycielowi, przy czym termin ten upływa z końcem roku. Przykładowo, szkoda zgłoszona 26 czerwca 2020 roku ulega przedawnieniu 31 grudnia 2023 roku.

Zgłoszenie szkody przerywa bieg przedawnienia, który zatrzymuje się na czas prowadzenia postępowania likwidacyjnego. Po zakończeniu tego postępowania, czyli wydania decyzji, termin biegnie dalej. Warto pamiętać, że postępowanie reklamacyjne lub skierowanie sprawy do Rzecznika Finansowego nie przerywa biegu przedawnienia

Roszczenia regresowe ubezpieczyciela

W przypadku wypłaty świadczenia ubezpieczony przenosi swoje roszczenie wobec sprawcy szkody na ubezpieczyciela (tzw. roszczenie regresowe). Przykładowo, gdy ubezpieczyciel wypłaci odszkodowanie za szkody spowodowane przez osobę trzecią, może dochodzić zwrotu tej kwoty od sprawcy.

Prowadzenie postępowań regresowych podlegają takim samym zasadom przedawnienia jak pierwotne roszczenie ubezpieczonego, czyli zazwyczaj wynoszą 3 lata. Na marginesie warto wskazać, że termin przedawnienia roszczeń ubezpieczyciela może podlegać istotnemu przedłużeniu, co wskazano w tabelce poniżej.

Przyczyna przedłużenia terminu przedawnienia	Termin przedawnienia
Szkoda wyrządzona czynem niedozwolonym	3 lata od dowiedzenia się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, nie później niż 10 lat od dowiedzenia się
Szkoda spowodowana przestępstwem	20 lat, bez względu na to kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i sprawcy
Szkoda na osobie	Nie wcześniej niż 3 lata od dnia dowiedzenia się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia
Roszczenie osoby małoletniej za szkodę na osobie	Nie wcześniej niż z upływem 2 lat od uzyskania przez małoletniego pełnoletności.

W przypadku roszczeń regresowych może także dojść do ciekawego przypadku roszczeń pomiędzy ubezpieczycielami, który można zobrazować na przykładzie omawianego już ubezpieczenia cargo.

Jeżeli w trakcie transportu towar ulegnie zniszczeniu z winy przewoźnika, ubezpieczyciel cargo wypłaca odszkodowanie właścicielowi towaru. Następnie może wystąpić z roszczeniem wobec przewoźnika, który prawdopodobnie posiada ubezpieczenie OC przewoźnika. W takich przypadkach ubezpieczyciel cargo może dochodzić swoich roszczeń bezpośrednio od ubezpieczyciela OC przewoźnika, również na drodze sądowej.

---

Pozew przeciwko ubezpieczycielowi

Kto może pozwać ubezpieczyciela?

Pozew przeciwko towarzystwu ubezpieczeń wzajemnych można złożyć:

1. Przez ubezpieczonego, w przypadku odmowy wypłaty świadczeń należnych uprawnionym lub jego części.
2. Przez osobę poszkodowaną, która doznała szkody lub krzywdy w wyniku działań objętych ochroną ubezpieczeniową.

W pierwszym z powyższych przypadków mamy do czynienia ze sprawą, w której stronami są strony umowy ubezpieczenia, której sednem jest zasadność wypłacenia ustalonego przez strony świadczenie, z uwagi na spełnienie przesłanek ustalonych przez strony, lub też ich brak. Od strony procesowej, mamy do czynienia ze „zwykłym” powództwem o wypłatę roszczenia umownego i tym samym wykonywaniem umowy ubezpieczenia.

Drugi ze wskazanych przypadków jest trochę bardziej skomplikowany. Mamy bowiem do czynienia z powództwem o wypłatę odszkodowania w związku z powstałą szkodą. Co do zasady, powództwa tego typu wytaczane powinny być przeciwko sprawcy szkody. Jeżeli jednak szkoda powstała w związku z działaniem sprawcy, które objęte było ochroną ubezpieczeniową (czyli np. ubezpieczeniem od szkód związanych z nieprawidłowym spełnieniem świadczenie) to powód będzie miał możliwość wyboru tego, przeciwko komu wniesie powództwo.

Pozew może zostać wniesiony przeciwko sprawcy szkody, przeciwko ubezpieczycielowi sprawcy lub przeciwko obu tym podmiotom. Odpowiedzialność ubezpieczyciela może zatem przyjąć formę odpowiedzialności zastępczej (zamiast ubezpieczonego).

Co oczywiste, pozwać można wyłącznie ubezpieczyciela, który zapewniał sprawcy ochronę ubezpieczeniową w momencie powstawania szkody. Jeśli poszkodowany nie ma wiedzy na temat ubezpieczenia sprawcy, powinien pozwać sprawcę, który w swoim interesie wskaże posiadane ubezpieczenie, co może zmniejszyć jego odpowiedzialność. Ubezpieczyciela można również przypozwać w trakcie postępowania, co jest szczególnie istotne w sprawach transgranicznych, gdy nie wiedza na temat ubezpieczenia jest ograniczony.

Należy wskazać, że zarówno ubezpieczyciel, jak i ubezpieczony mogą wstąpić do sprawy w jej trakcie z własnej woli w charakterze interwenientów ubocznych, co umożliwi im ochronę swoich interesów w sprawie. Nie zmieni to istotnie pozycji powoda w sprawie, który nadal będzie musiał wykazać powstanie szkody i uzasadnić wysokość żądanego roszczenia.

Pozwanie ubezpieczyciela obok lub zamiast sprawcy szkody ułatwia windykację zasądzonych świadczeń należnych, ponieważ zakłady ubezpieczeń dysponują funduszami, które pozwalają na wypłatę odszkodowania. W przypadku osób fizycznych lub przedsiębiorców brak środków może uniemożliwić realizację roszczeń.

Jak to wygląda w sprawach transgranicznych?

W przypadkach spraw transgranicznych należy także wziąć pod uwagę kwestię prawa właściwego oraz jurysdykcji sądu. Jeżeli strony pochodzą z Unii Europejskiej, prawem właściwym będzie prawo kraju, w którym ubezpieczyciel ma miejsce zwykłego pobytu (chyba, że z okoliczności sprawy wynika, że umowa pozostaje w znacznie ściślejszym związku z innym państwem – wtedy właściwe będzie prawo tego państwa). Ubezpieczyciel będzie mógł zostać pozwany przed sąd państwa, w którym ma siedzibę lub przed sąd miejsca, w którym powód ma miejsce zamieszkania (wybór należeć będzie do powoda).

W przypadku, gdy któraś ze stron nie będzie pochodziła z Unii Europejskiej, kwestia ustalenia prawa właściwego oraz jurysdykcji sądu może wynikać z aktów prawa międzynarodowego lub umów międzynarodowych.

Pozwać można wyłącznie ubezpieczyciela, który zapewniał ochronę ubezpieczeniową sprawcy szkody w momencie jej powstania. Jeśli poszkodowany nie posiada informacji o ubezpieczeniu sprawcy, warto pozwać sprawcę. W interesie sprawcy będzie wskazanie posiadanego ubezpieczenia, co może zmniejszyć jego odpowiedzialność odszkodowawczą lub przenieść jej ciężar na ubezpieczyciela. Istnieje możliwość przypozwania ubezpieczyciela w trakcie postępowania sądowego, co ma szczególne znaczenie w sprawach transgranicznych, gdzie poszkodowany nie zna danych ubezpieczyciela.

Co więcej, zarówno prawo właściwe, jak i sąd właściwy do rozstrzygnięcia sprawy mogą być wskazane przez strony w umowie z zakładem ubezpieczeń. W takim wypadku zapisy umowy znajdą zastosowanie przed zasadami wskazanymi powyżej.

Trzeba także wskazać, że termin przedawnienia roszczeń w powództwach przeciwko ubezpieczycielowi wynika z przepisów dotyczących stosunku prawnego pomiędzy powodem, a ubezpieczonym, nie zaś z przepisów regulujących stosunek ubezpieczenia, które zostały opisane w pkt 4.

Powyższe może mieć ogromne znaczenie, w szczególności w relacjach gospodarczych między przedsiębiorcami. Roszczenia w stosunkach prawnych tego rodzaju często przedawniają się bowiem dużo szybciej, niż zostało to wskazane w przepisach ogólnych. Wracając do powoływanego już przykładu ubezpieczenia cargo warto wskazać na niektóre terminy przedawnienia związane w szczególności z krajowym przewozem towarów, międzynarodowym przewozem drogowym towarów i umową spedycji.

Rodzaj roszczenia	Termin przedawnienia
Roszczenia związane z przewozem towarów i osób z tytułu m.in. utraty przesyłki, ubytku, uszkodzenia lub zwłoki w dostarczeniu	1 rok
Roszczenia związane z międzynarodowym przewozem drogowym towarów z tytułu m.in. zaginięcia i uszkodzenia towaru lub opóźnienia dostawy	Co do zasady 1 rok, w przypadku złego zamiaru lub niedbalstwa przewoźnika – 3 lata.
Roszczenia związane z umową spedycji z tytułu uszkodzenia, ubytku, całkowitej utraty przesyłki lub jej dostarczenia z opóźnieniem	1 rok

Początek wskazanych powyżej terminów przedawnienia zależny jest od rodzaju roszczenia. Co do zasady, w przypadku roszczeń związanych z uszkodzeniem (całkowitym lub częściowym) towaru lub opóźnieniem dostawy, termin liczony jest od dnia wydania towaru.

Termin przedawnienia roszczeń wynikających z utraty przesyłki liczony będzie od dnia w którym przesyłka mogła zostać uznana za utraconą (krajowy przewóz towarów), po upływie 30 dni od umówionego dnia dostawy (międzynarodowy transport drogowy), czy też od dnia w którym przesyłka miała zostać dostarczona (umowa spedycji).