Kary administracyjne
Kara/grzywna
Polski system prawny upoważnia szereg organów publicznych do nakładania grzywien, kar lub sankcji finansowych za różne naruszenia przepisów prawa krajowego. Lista organów uprawnionych do nakładania grzywien na spółki krajowe i zagraniczne jest bardzo długa, a kilka przykładów można znaleźć poniżej.
Mimo niejednolitej terminologii (grzywna, kara, sankcja finansowa) – wszystkie te formy mają jedną wspólną cechę – wszystkie można zakwestionować/odwołać się od nich.
Odwołanie/skarga na karę
Zdecydowana większość grzywien nakładanych w Polsce jest wystawiana na podstawie procedury administracyjnej/podatkowej i dostępne są dla nich następujące procedury weryfikacyjne:
- W pierwszej kolejności – administracyjna kontrola kary
- w drodze odwołania do organu wyższej instancji; oraz
- Następnie – sądowa kontrola kary
- w drodze skargi do sądu administracyjnego; oraz
- następnie do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Inne procedury obowiązują w przypadku kar o charakterze kryminalnym (za naruszenia prawa karnego). Istnieją również kary, które są wydawane w postępowaniu administracyjnym, ale następnie są rozpatrywane w odrębnym postępowaniu sądowym, np. kary wydawane przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Grzywny i kary w postępowaniu administracyjnym/podatkowym
Kompetencja do nakładania grzywien w Polsce została przyznana różnym organom, a przesłanki i tryb nakładania takich grzywien są rozproszone w setkach aktów prawnych. Co do zasady, kompetencja do nakładania grzywien jest ściśle związana z prawem danego organu do przeprowadzania kontroli w określonym obszarze prawnym.
Kluczowe regulacje dotyczące kar pieniężnych zawarte są w polskim Kodeksie postępowania administracyjnego z dnia 14 czerwca 1960 roku. Ich podsumowanie znajduje się poniżej.
| Definicja grzywny/kary | Przez administracyjną karę pieniężną rozumie się określoną przepisami prawa sankcję finansową, nakładaną przez organ administracji publicznej, w drodze decyzji, w konsekwencji naruszenia prawa polegającego na niedopełnieniu obowiązku lub naruszeniu zakazu ciążącego na osobie fizycznej, osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej. |
| Grzywna administracyjna a grzywna karna | Administracyjne kary pieniężne różnią się od odpowiedzialności karnej za przestępstwa i wykroczenia tym, że są nakładane niezależnie od zawinienia podmiotu odpowiedzialnego, a nawet od istnienia lub groźby powstania szkody. |
| Na kogo może zostać nałożona grzywna? | Kary finansowe mogą być nakładane na osoby fizyczne, ale także na spółki, w tym te z siedzibą poza Polską. |
| Maksymalna kara? | Zgodnie z przepisami ogólnymi – maksymalna kara za jedno wykroczenie często sięga nawet 1 000 000 zł. Istnieje jednak szereg aktów prawnych, które przewidują znacznie wyższe kary za poszczególne wykroczenia. |
Odwołanie od kary
Co do zasady, od decyzji organu pierwszej instancji w przedmiocie nałożenia grzywny przysługuje odwołanie do organu wyższej instancji. Np. w przypadku grzywny nałożonej przez lokalny urząd skarbowy, odwołanie można złożyć do urzędu skarbowego wyższej instancji.
Jaki jest termin na złożenie odwołania?
Co do zasady, termin na odwołanie od decyzji nakładającej karę pieniężną wynosi 14 dni, licząc od dnia doręczenia decyzji.
Jaka jest opłata za odwołanie?
Co do zasady odwołanie nie podlega opłacie.
Czy odwołanie zawiesza obowiązek zapłaty grzywny?
Co do zasady – tak. Jeśli odwołanie zostanie złożone w terminie, grzywna zostanie uznana za „nieostateczną” i „niepodlegającą wykonaniu”. Istnieją jednak wyjątki, w których decyzja organu pierwszej instancji jest natychmiast wymagalna i wykonalna pomimo prawa do odwołania.
Jaka jest procedura składania odwołania?
Co do zasady, odwołanie składa się do właściwego organu odwoławczego za pośrednictwem organu, który wydał decyzję.
Na jakie środki obrony można się powołać w odwołaniu?
Należy przeanalizować, czy organ pierwszej instancji, nakładając grzywnę, prawidłowo zastosował prawo materialne, przepisy proceduralne i czy prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy – jeśli nie, to takie naruszenia mogą być wykorzystane jako obrona.
Jak długo trwa rozpatrywanie odwołania?
Organ powinien co do zasady rozpatrzyć odwołanie w ciągu 2 miesięcy. Z reguły jednak termin ten jest przedłużany przez organ i trwa około kilku miesięcy, w zależności od obciążenia pracą danego organu.
Jakie rodzaje decyzji mogą zostać wydane w wyniku odwołania?
Organ pierwszej instancji, którego decyzja została zaskarżona w drodze odwołania, może sam uwzględnić odwołanie. Taka sytuacja rzadko występuje w praktyce.
Co do zasady, odwołanie rozpoznaje organ II instancji. W przypadku uwzględnienia odwołania przez organ II instancji, co do zasady, organ II instancji wydaje decyzję o uchyleniu decyzji organu I instancji, a także może, w zależności od sytuacji, umorzyć postępowanie w sprawie lub w inny sposób rozstrzygnąć sprawę co do istoty.
Organ II instancji może również zmienić decyzję organu I instancji, jak również uchylić decyzję organu I instancji i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia przez organ I instancji. W takim przypadku od decyzji organu I instancji wydanej w wyniku ponownego rozpatrzenia sprawy przysługuje odwołanie.
W wielu przypadkach możliwe jest również wydanie przez organ II instancji decyzji uchylającej decyzję organu I instancji z jednoczesnym odstąpieniem od wymierzenia kary.
Jeśli odwołanie co do zasady nie zostanie uwzględnione, organ wyda decyzję utrzymującą w mocy decyzję organu pierwszej instancji.
Czy można wycofać odwołanie?
Tak, co do zasady strona może wycofać odwołanie przed wydaniem decyzji przez organ odwoławczy.
Czy możliwe jest zwiększenie grzywny w odwołaniu?
Co do zasady, organ odwoławczy nie może podwyższyć grzywny na niekorzyść odwołującego się, chyba że zaskarżona decyzja rażąco narusza prawo lub interes publiczny.
Czy orzeczenie II instancji będzie wydawane z urzędu czy na wniosek?
Organ II instancji, po wydaniu decyzji w wyniku rozpatrzenia odwołania, doręcza decyzję z urzędu. Nie ma potrzeby składania odrębnego wniosku ani uiszczania opłaty za doręczenie.
Sądowa kontrola kary
Decyzja organu drugiej instancji jest uznawana za „ostateczną” i „wykonalną”, jednak może być nadal weryfikowana w ramach sądowego postępowania odwoławczego:
- skargę do sądu administracyjnego;
- a następnie – skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Więcej informacji na temat tego odrębnego postępowania sądowego można znaleźć w sekcji: Kontrola sądowa/Postępowanie administracyjne.
Przykładowe organy uprawnione do nakładania grzywien w Polsce
| Organ właściwy do nałożenia kary | Rodzaj kar – podstawa prawna |
| Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych (polski: Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych) | Kary za naruszenia ochrony danych osobowych – Ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych (RODO) |
| Naczelnik Urzędu Celno – Skarbowego (polski: Naczelnik Urzędu Celno – Skarbowego) | Różne kary Naruszenia przepisów podatkowych i celnych – Ustawa z dnia 9 marca 2017 r. o systemie monitorowania drogowego i kolejowego przewozu towarów oraz obrotu paliwami opałowymi (ustawa SENT); Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach |
| Komendant Główny Straży Granicznej (Polish: Komendant Główny Straży Granicznej) | Różne kary imigracyjne, a także kary lotnicze / PNR – Ustawa z dnia 9 maja 2018 r. o przetwarzaniu danych dotyczących przelotu pasażera (PNR). |
| Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego (polski: Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego) | Różne kary za naruszenia prawa lotniczego – ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze |
| Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska (polski: Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska) | Kary za naruszenie przepisów o ochronie środowiska – ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska; ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach; ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach |
| Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów | Kary za naruszenie prawa antymonopolowego i prawa konkurencji – ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów |
| Wójt, burmistrz lub prezydent miasta | Różne kary administracyjne – Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody |
| Wojewoda | Różne kary administracyjne – Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej |
| Prezes Wód Polskich | Sankcje związane z ustawą z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne |
| Wojewódzki konserwator zabytków | Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami |
| Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny, Państwowy Graniczny Inspektor Sanitarny (Polish: Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny, Państwowy Graniczny Inspektor Sanitarny) | Kary za naruszenie przepisów ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi |
| Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny (polski: Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny) | Kary za naruszenie przepisów dotyczących żywności i przepisów sanitarnych – Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia |
| Wojewódzki Inspektor Farmaceutyczny, Główny Inspektor Farmaceutyczny (Polish: Wojewódzki Inspektor Farmaceutyczny, Główny Inspektor Farmaceutyczny) | Kary za naruszenie przepisów ustawy z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne |
| Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Główny Inspektor Sanitarny, Minister Zdrowia. | Kary za naruszenie przepisów ustawy z dnia 7 kwietnia 2022 r. o wyrobach medycznych |
| Generalny Inspektor Informacji Finansowej, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Komisja Nadzoru Finansowego, Minister Finansów (in Polish: Generalny Inspektor Informacji Finansowej, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Komisja Nadzoru Finansowego, Minister właściwy do spraw finansów) | Różne kary za naruszenie przepisów bankowych, AML, UBO – Ustawa z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu |
Przedawnienie – kary
Co do zasady administracyjna kara pieniężna nie może zostać nałożona, jeżeli od dnia naruszenia prawa upłynęło pięć lat. Ponadto administracyjna kara pieniężna nie może zostać nałożona, jeżeli od dnia, w którym kara powinna zostać nałożona, upłynęło pięć lat.
Powyższe terminy są terminami powszechnie obowiązującymi, od których przewidziano wyjątki w szeregu przepisów prawnych.
DKP Legal
