Jak legalnie udzielać kredytów konsumenckich? Przewodnik dla instytucji i konsumentów

Ostatnia aktualizacja: 17.04.2025

Zasady udzielania kredytów konsumenckich w świetle przepisów prawa

Kredyt konsumencki stanowi jeden z kluczowych segmentów rynku finansowego w Polsce i podlega kompleksowej regulacji na mocy ustawy o kredycie konsumenckim z dnia 12 maja 2011 r. Ustawa ta wyznacza ramy prawne zawierania umów o kredyt, określając obowiązki informacyjne, jakie spoczywają na kredytodawcy oraz pośredniku kredytowym względem konsumenta, a także wymogi dotyczące treści umowy o kredyt konsumencki. Dodatkowo, przepisy ustawy przewidują konkretne konsekwencje prawne w przypadku niewywiązania się przez kredytodawcę z nałożonych obowiązków.

Przestrzeganie zapisów ustawy o kredycie konsumenckim jest warunkiem niezbędnym dla legalnego i przejrzystego funkcjonowania sektora kredytowego, a także gwarantem bezpieczeństwa praw konsumentów, w szczególności w kontekście spłaty kredytu wraz z rzeczywistą roczną stopą oprocentowania i innymi kosztami całkowitymi.

---

Kto może legalnie udzielać kredytów konsumenckich?

Zgodnie z art. 3 ustawy, kredyt konsumencki to każda umowa o kredyt zawarta z konsumentem, w której całkowita kwota kredytu nie przekracza 255 550 zł (lub jej równowartości w walucie obcej).

Do tej kategorii zaliczamy m.in. kredyty bankowe, kredyty odnawialne, kredyty z odroczeniem spełnienia świadczenia oraz inne formy finansowania spełniające kryteria ustawowe. Prawo do legalnego udzielania kredytów konsumenckich przysługuje wyłącznie podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą w zakresie udzielania kredytów i spełniającym wymagania ustawy.

W art. 5 pkt 2a ustawy wskazano, że instytucją kredytową nie są m.in.: banki krajowe lub zagraniczne (w tym ich oddziały), instytucje kredytowe i spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, a także podmioty udzielające kredytów wyłącznie na nabycie towarów i usług z odroczeniem płatności. Również instytucje płatnicze oraz instytucje pieniądza elektronicznego udzielające kredytów płatniczych są odrębną kategorią, jednak podlegają obowiązkom wynikającym z przepisów prawa bankowego.

---

Ocena zdolności kredytowej kredytobiorcy

Zgodnie z art. 9a ustawy o kredycie konsumenckim, zawarcie umowy o kredyt konsumencki możliwe jest wyłącznie po przeprowadzeniu pozytywnej oceny zdolności kredytowej kredytobiorcy. Procedura ta stanowi niezbędny element ochrony interesów zarówno kredytodawcy, jak i konsumenta, gwarantując, że decyzja kredytowa oparta jest na rzetelnych i sprawdzonych informacjach.

Podstawą oceny zdolności kredytowej są dane pozyskane od wiarygodnych podmiotów – w szczególności z biur informacji kredytowej oraz instytucji udostępniających informacje gospodarcze. W sytuacji, gdy dane z tych źródeł okażą się niewystarczające, instytucja kredytowa zobowiązana jest do uzyskania od konsumenta pisemnego oświadczenia o dochodach oraz stałych wydatkach gospodarstwa domowego.

Obowiązek ten staje się szczególnie istotny w przypadku, gdy kwota udzielonego kredytu przekracza dwukrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę. Informacje te stanowią następnie załącznik do zawieranej umowy o kredyt konsumencki.

Warto również podkreślić, że udzielenie kredytu bez należytej oceny zdolności kredytowej – lub w przypadku istnienia poważnych zaległości w spłacie innego zobowiązania pieniężnego przez konsumenta (trwających ponad sześć miesięcy) – może skutkować ograniczeniem lub nawet nieważnością późniejszej cesji lub windykacji długu, chyba że spełnione zostaną szczególne warunki ustawowe dotyczące kosztów kredytowych.

Instytucja kredytowa ma obowiązek przechowywania wszystkich danych wykorzystanych do oceny kredytowej przez okres trzech lat od zakończenia stosunku prawnego. Ponadto zobowiązana jest do niezwłocznego przekazywania informacji o udzielonych kredytach oraz przypadkach zaległości kredytowych właściwym organom nadzorczym – bez ponoszenia przez konsumenta jakichkolwiek kosztów z tego tytułu. Takie działania zapewniają transparentność i zgodność z przepisami prawa bankowego oraz przepisami o ochronie praw konsumentów.

---

Wyłączenia niektórych postanowień Kodeksu cywilnego

W przypadku kredytów gotówkowych udzielanych przez instytucje kredytowe na podstawie przepisów ustawy o kredycie konsumenckim, niektóre regulacje Kodeksu cywilnego nie mają zastosowania. Dotyczy to w szczególności:

1. przepisów określających maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu,
2. zasad dotyczących zabezpieczenia spłaty kredytu,
3. obowiązku informowania kredytobiorcy o wysokości odsetek, należnych odsetkach oraz o kosztach kredytu innych niż odsetki,
4. regulacji związanych z przedterminową spłatą kredytu konsumenckiego, w tym zasad dotyczących zwrotu kosztów pozaodsetkowych.

---

Legalne udzielanie kredytów w Polsce – co musisz wiedzieć, zanim założysz instytucję kredytową?

Podmioty zamierzające świadczyć usługi w zakresie udzielania kredytów konsumenckich na terenie Polski muszą spełnić szereg wymogów określonych w ustawie o kredycie konsumenckim.

Kluczowym warunkiem jest prowadzenie działalności w formie spółki akcyjnej lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z radą nadzorczą oraz posiadanie minimalnego kapitału zakładowego w wysokości 1 000 000 zł – w całości wniesionego w formie wkładów pieniężnych z udokumentowanych źródeł.

Dodatkowo, członkowie zarządu, rady nadzorczej oraz prokurenci nie mogą być osobami karanymi za przestępstwa skarbowe, gospodarcze lub naruszające wiarygodność dokumentów. Wniosek o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS) musi zawierać odpowiednie zaświadczenia o niekaralności oraz oświadczenie o zamiarze prowadzenia działalności polegającej na udzielaniu kredytów konsumentom.

Wpis do rejestru instytucji pożyczkowych jest obowiązkowy i stanowi formalny początek prowadzenia działalności. Brak tego wpisu uniemożliwia legalne zawarcie jakiejkolwiek umowy kredytowej z konsumentem.

Jak zarejestrować instytucję kredytową w rejestrze KNF?

Komisja Nadzoru Finansowego prowadzi ogólnopolski rejestr instytucji kredytowych dostępny online. Aby uzyskać wpis, wnioskodawca musi podać: nazwę firmy, adres siedziby, dane członków zarządu (w tym PESEL), numer KRS, NIP oraz dołączyć dokumenty potwierdzające spełnienie ustawowych wymogów. Opłata za wpis wynosi 600 zł, natomiast zmiana lub wykreślenie danych to koszt 200 zł.

KNF ma 14 dni na dokonanie wpisu, o ile wniosek spełnia wymogi formalne. W przypadku zmian danych instytucja ma obowiązek zgłoszenia ich w terminie 7 dni. Urząd może odmówić wpisu lub usunąć podmiot z rejestru, jeśli przestanie on spełniać warunki wynikające z ustawy lub przepisów prawa bankowego.

Dane konsumentów – jak dbać o poufność i zgodność z przepisami?

Instytucje kredytowe mogą przekazywać dane konsumentów jedynie do celów związanych z oceną zdolności kredytowej, pod warunkiem uzyskania pisemnej zgody. Zakres ujawnianych danych musi być precyzyjnie określony. W przypadku zmian dotyczących zobowiązań – np. całkowitej spłaty kredytu – instytucja ma 7 dni na poinformowanie odbiorcy danych, który zobowiązany jest do ich aktualizacji.

Zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim, wszystkie strony zaangażowane w proces kredytowy – w tym pośrednik kredytowy, instytucja kredytowa i jej pracownicy – zobowiązane są do zachowania poufności informacji bankowych, także po zakończeniu stosunku prawnego.

Źródła finansowania kredytów – co mówi ustawa?

Środki przeznaczone na udzielanie kredytów konsumenckich nie mogą pochodzić z działalności polegającej na gromadzeniu kapitału od podmiotów zewnętrznych ani z nieudokumentowanych źródeł.

Wyjątek stanowią kredyty bankowe lub finansowanie pochodzące od podmiotów powiązanych – o ile instytucja udzielająca kredytu ponosi pełną odpowiedzialność za działania własne oraz swoich pracowników i pośredników kredytowych, przy czym ciężar udowodnienia spełnienia tych obowiązków spoczywa wyłącznie na instytucji.

Zagraniczna instytucja kredytowa w Polsce – jak wejść na rynek?

Podmioty z siedzibą w innym państwie UE (z wyłączeniem Polski, Szwajcarii i krajów EFTA) mogą prowadzić działalność w zakresie udzielania kredytów konsumenckich w Polsce, o ile spełnią określone ustawą warunki.

Zobowiązane są one do powiadomienia KNF co najmniej dwa miesiące przed rozpoczęciem działalności, wskazując organy nadzoru z kraju pochodzenia lub potwierdzając ich brak. Minimalny kapitał zakładowy ustala się na podstawie średniego kursu walut ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski w dniu rozpoczęcia działalności.

---

Jak Komisja Nadzoru Finansowego kontroluje instytucje kredytowe?

Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) pełni kluczową rolę w nadzorze nad instytucjami kredytowymi działającymi na rynku kredytów konsumenckich. Głównym celem tego nadzoru jest zapewnienie, że instytucje pożyczkowe przestrzegają wszystkich przepisów zawartych w ustawie o kredycie konsumenckim, w tym zasad dotyczących udzielania kredytów konsumenckich, oceny zdolności kredytowej oraz przestrzegania obowiązków informacyjnych wobec konsumentów.

Instytucje te zobowiązane są do składania szczegółowych raportów kwartalnych i rocznych, które zawierają dane na temat liczby, wartości i struktury umów kredytowych, statusów umownych, liczby konsumentów oraz przychodów (w tym kosztów pozaodsetkowych), bilansów finansowych i zgodności kluczowych pracowników z wymogami prawa bankowego.

Raporty te muszą być przesyłane drogą elektroniczną, przy użyciu formularzy i kanałów wyznaczonych przez KNF. Ministerstwo odpowiedzialne za instytucje finansowe określa szczegółowe wymagania dotyczące zakresu, terminów i formatu raportów, aby zapewnić, że KNF posiada pełne informacje niezbędne do skutecznego nadzoru nad rynkiem kredytowym i przestrzeganiem przepisów prawa.

KNF ma także uprawnienia do żądania dodatkowych informacji i dokumentów, które wykraczają poza standardowe raporty. Może również wydawać zalecenia w celu zapewnienia pełnej zgodności z prawem. W sytuacjach, gdy instytucje pożyczkowe nie wywiązują się ze swoich obowiązków sprawozdawczych lub prowadzą działalność w sposób niezgodny z przepisami prawa bankowego, KNF ma prawo nałożyć kary administracyjne na te podmioty oraz ich członków zarządu. W przypadkach poważnych naruszeń, KNF może nawet zawiesić członków zarządu lub usunąć instytucję z rejestru instytucji pożyczkowych.

Zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim, wszystkie informacje uzyskane przez KNF w trakcie nadzoru podlegają ścisłej poufności i są traktowane jako tajemnica zawodowa. Takie dane mogą być ujawniane jedynie w określonych przypadkach, np. na żądanie wyznaczonych organów nadzorczych lub w ramach postępowań karnych. Przepisy te gwarantują, że proces nadzoru nie będzie zagrażał chronionym interesom żadnej ze stron zaangażowanych w proces kredytowy.

Dodatkowo, instytucje kredytowe muszą uiszczać roczne opłaty na pokrycie kosztów nadzoru, obliczane jako procent przychodów z udzielanych kredytów konsumenckich w poprzednim roku. Zgodnie z przepisami, obowiązują także opłaty sankcyjne, które są egzekwowane w przypadku niewywiązywania się z obowiązków sprawozdawczych. Opłaty te są wymierzane przez KNF w ramach administracyjnych procedur egzekucyjnych.

---

Jakie kary grożą za naruszenie ustawy o kredycie konsumenckim?

Ustawa o kredycie konsumenckim przewiduje surowe konsekwencje karne dla instytucji, które naruszają jej przepisy. Każdy podmiot udzielający kredytów konsumenckich z naruszeniem obowiązujących regulacji – w tym bez zachowania wymaganych procedur wynikających z ustawy oraz bez spełnienia obowiązków kredytodawcy – może zostać ukarany grzywną w wysokości do 500 000 zł, a nawet karą pozbawienia wolności do lat 2.

Odpowiedzialność ta rozciąga się nie tylko na instytucję jako taką, lecz również na członków zarządu lub upoważnionych przedstawicieli, którzy osobiście dopuścili się naruszeń. Przestępstwa te dotyczą w szczególności prowadzenia działalności w zakresie udzielania kredytów konsumenckich bez obowiązkowego wpisu do rejestru instytucji pożyczkowych, co jest wymagane przed zawarciem jakiejkolwiek umowy kredytu z konsumentem.

Dodatkowo, ustawa penalizuje podawanie nieprawdziwych informacji do Komisji Nadzoru Finansowego (KNF). Osoba odpowiedzialna, która celowo wprowadzi urząd w błąd – np. poprzez fałszywe dane dotyczące zdolności kredytowej, całkowitego kosztu kredytu czy struktury organizacyjnej instytucji – naraża się na grzywnę do 1 000 000 zł, karę pozbawienia wolności do 2 lat lub obie te sankcje łącznie.

W przypadkach, gdy takie działanie ma charakter nieumyślny, ustawodawca przewiduje złagodzoną odpowiedzialność: grzywnę do 500 000 zł, karę pozbawienia wolności do 1 roku albo obie te kary łącznie. Sankcje te są elementem systemu prewencyjnego, który ma na celu zwiększenie przejrzystości na rynku kredytowym i ochronę interesów konsumentów – zwłaszcza w kontekście spłaty kredytu, warunków zawarcia umowy kredytowej oraz skutków uchybienia obowiązkom kredytodawcy.

---

FAQ – Kredyty konsumenckie w praktyce