Europejski nakaz aresztowania (ENA) w Polsce i UE

Ostatnia aktualizacja: 25.03.2025

Ramy prawne europejskiego nakazu aresztowania w UE

Procedura europejskiego nakazu aresztowania (ENA) jest regulowana przepisami UE, przede wszystkim decyzją ramową 2002/584/WSiSW, która weszła w życie 1 stycznia 2004 roku. Jej celem jest uproszczenie i przyspieszenie procesu ekstradycji w UE zastępując tradycyjne procedury uproszczonym mechanizmem.

Zgodnie z tymi ramami organy sądowe państw członkowskich UE są uprawnione do wydawania i wykonywania europejskich nakazów aresztowania za przestępstwa zagrożone karą co najmniej jednego roku pozbawienia wolności.

---

Ramy prawne europejskiego nakazu aresztowania w Polsce

W Polsce procedura wydawania i wykonywania europejskich nakazów aresztowania jest szczegółowo opisana w przepisach prawa krajowego, w szczególności w rozdziałach 65a i 65b Kodeksu postępowania karnego.

Rozdział 65a dotyczy wydawania europejskich nakazów aresztowania przez polskie organy sądowe wobec innych państw członkowskich UE, natomiast rozdział 65b dotyczy wykonywania europejskich nakazów aresztowania wydanych przez inne państwa członkowskie UE wobec Polski.

---

Czym jest europejski nakaz aresztowania (ENA)?

Europejski nakaz aresztowania to prawne narzędzie pozwalające jednemu krajowi UE żądać aresztowania i przekazania osoby przebywającej w innym kraju UE. ENA jest wydawany, gdy istnieje podejrzenie, że dana osoba popełniła przestępstwo podlegające jurysdykcji polskiego wymiaru sprawiedliwości i przebywa na terenie Unii Europejskiej lub musi odbyć karę pozbawienia wolności.

Władze kraju, do którego skierowano wniosek, muszą zasadniczo aresztować i dokonać przekazania osoby wymienionej w europejskim nakazie aresztowania.

---

Kluczowe fakty dotyczące europejskiego nakazu aresztowania (ENA)

Fakt	Opis
Cel	Ułatwienie ekstradycji osób między państwami członkowskimi UE w celu ścigania lub odbycia kary.
Organ wydający	Organy sądowe państwa członkowskiego UE.
Cel	Uproszczenie i przyspieszenie procesu ekstradycji poprzez zastąpienie tradycyjnych procedur ekstradycyjnych usprawnionym mechanizmem.
Ramy prawne	Podlega przepisom UE, w szczególności decyzji ramowej 2002/584/WSiSW, która weszła w życie 1 stycznia 2004 r.
Kryteria wydawania ENA	Wydawane za przestępstwa zagrożone karą co najmniej jednego roku pozbawienia wolności.
Procedura realizacji ENA	Po wydaniu nakazu władze kraju wezwanego są zasadniczo zobowiązane do aresztowania i przekazania osoby wymienionej w nakazie.
Oś czasu	Europejskie nakazy aresztowania muszą być wykonywane w określonych ramach czasowych: przekazanie w ciągu 10 dni od uprawomocnienia się decyzji; decyzja o przekazaniu w ciągu 30 dni od aresztowania; tymczasowe aresztowanie na okres do 100 dni.
Podstawy odmowy	Można odmówić, jeśli osoba, której dotyczy wniosek, nie ponosi odpowiedzialności karnej ze względu na wiek, jeśli wydanie naruszyłoby prawa człowieka, jeśli przestępstwo ma charakter polityczny lub jeśli nie jest uważane za przestępstwo w kraju, którego dotyczy wniosek.
Cofnięcie ENA	Europejski Nakaz Aresztowania może zostać cofnięty, jeśli osoba poszukiwana zostanie przekazana do kraju wnioskującego lub jeśli warunki uzasadniające jego wydanie przestaną istnieć.
Baza ENA	Brak scentralizowanej bazy danych; osoby fizyczne mogą skontaktować się z odpowiednimi organami lub zwrócić się o pomoc prawną.
Reprezentacja prawna	Reprezentacja prawna jest wskazana podczas całego procesu, zwłaszcza w przypadku kwestionowania lub odwoływania się od decyzji o przekazaniu.
Skutki	Zrozumienie procesu europejskiego nakazu aresztowania ma kluczowe znaczenie dla osób zaangażowanych w transgraniczne sprawy prawne w UE.
Konsekwencje	Niezastosowanie się do europejskiego nakazu aresztowania może skutkować konsekwencjami prawnymi, w tym aresztowaniem i wydaniem.

---

Jak działa Europejski nakaz aresztowania (ENA)?

Organem uprawnionym do występowania do państw członkowskich UE o aresztowanie i przekazanie osoby ściganej na podstawie ENA jest właściwy miejscowo sąd okręgowy, na wniosek prokuratora danego państwa członkowskiego. 

Przesłanką faktyczną wydania ENA jest, zgodnie z art. 607a KPK, podejrzenie, że osoba ścigana za przestępstwo popełnione na terenie Polski przebywa na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej (tzw. państwa wykonania nakazu).

ENA upraszcza i przyspiesza proces ekstradycji w UE, umożliwiając jednemu państwu członkowskiemu złożenie wniosku o aresztowanie i wydanie osoby znajdującej się w innym państwie członkowskim.

Po wydaniu europejskiego nakazu aresztowania władze kraju, do którego skierowano wniosek, są zasadniczo zobowiązane do zatrzymania i ekstradycji osoby wymienionej w europejskim nakazie aresztowania. Ta usprawniona procedura ma na celu ułatwienie współpracy transgranicznej w sprawach karnych i zapewnienie szybkiego wymiaru sprawiedliwości ponad granicami UE.

Decyzję o przekazaniu osoby ściganej podejmuje organ sądowy państwa wykonującego ENA.

Kiedy można wydać europejski nakaz aresztowania?

W Polsce sąd okręgowy może wydać europejski nakaz aresztowania, jeżeli:

1. Istnieje podejrzenie, że osoba poszukiwana przebywa w innym kraju UE.
2. Wydanie europejskiego nakazu aresztowania leży w interesie wymiaru sprawiedliwości.

Jeśli europejski nakaz aresztowania dotyczy toczącego się postępowania karnego, przestępstwo musi podlegać karze co najmniej jednego roku pozbawienia wolności i jest wydawany na wniosek prokuratora. W przypadku wykonywania kary lub środka zabezpieczającego kara musi wynosić co najmniej cztery miesiące.

Sąd wyznacza posiedzenie w celu podjęcia decyzji w sprawie europejskiego nakazu aresztowania, a strony mogą w nim uczestniczyć, jeśli zostaną o tym powiadomione. Decyzja jest ostateczna i nie przysługuje od niej zażalenie.

Jak sprawdzić, czy wydano wobec mnie Europejski nakaz aresztowania?

Nie istnieje centralna baza danych umożliwiająca sprawdzenie europejskiego nakazu aresztowania. Jeśli wiesz o powiązanym postępowaniu sądowym, możesz poprosić o kserokopię akt sprawy z odpowiedniego sądu lub prokuratury. Jeśli nie posiadasz konkretnych informacji, adwokat może złożyć wniosek do Krajowego Rejestru Karnego (KRK), aby dowiedzieć się, czy jesteś osobą poszukiwaną na podstawie nakazu aresztowania.

Czy Europejski nakaz zatrzymania może zostać cofnięty?

Uchylenie Europejskiego Nakazu Aresztowania następuje gdy osoba poszukiwana zostanie przekazana polskim władzom lub gdy ustaną przesłanki uzasadniające jego wydanie.

---

Wykonanie europejskiego nakazu aresztowania w Polsce

Jak Polska rozpatruje wnioski o wydanie Europejskiego nakazu aresztowania?

Gdy Polska otrzyma Europejski Nakaz Aresztowania z innego kraju UE, prokurator przesłuchuje osobę, której dotyczy wniosek i kieruje sprawę do sądu okręgowego. Sąd może zarządzić tymczasowe aresztowanie osoby podejrzanej na okres do 100 dni na podstawie prawomocnego wyroku skazującego lub decyzji wydanej w innym kraju UE.

Sąd podejmuje decyzję o przekazaniu w ciągu 30 dni od aresztowania, a fizyczne przekazanie następuje zazwyczaj w ciągu 10 dni od uprawomocnienia się decyzji. Od decyzji można się odwołać w ciągu trzech dni.

Kiedy Polska może odmówić wydania europejskiego nakazu aresztowania?

Przeszkody do wykonania ENA mogą mieć charakter obligatoryjny lub fakultatywny.

Polska odmawia wykonania europejskiego nakazu aresztowania, jeżeli:
1. Przestępstwo jest objęte amnestią.
2. Prawomocny wyrok za te same czyny został wydany w innym kraju.
3. Osoba, której dotyczy wniosek, nie podlega odpowiedzialności karnej ze względu na wiek.
4. Wydanie naruszyłoby prawa człowieka.
5. Europejski nakaz aresztowania dotyczy przestępstwa politycznego bez użycia przemocy.

Fakultatywne podstawy odmowy obejmują:
1. Przestępstwo nie jest przestępstwem w świetle prawa polskiego, z wyjątkiem poważnych przestępstw wymienionych w ustawie.
2. Postępowanie karne toczy się w Polsce za to samo przestępstwo.
3. Prawomocnym orzeczeniem odmówiono wszczęcia lub umorzono postępowanie w sprawie o wykroczenie.
4. Upłynął okres przedawnienia.
5. Przestępstwa zostały popełnione w Polsce lub na polskim statku wodnym lub powietrznym.

---

Jak kwestionować ENA?

Wykonanie ENA można kwestionować w państwie jego wykonania.

Natomiast, jeżeli to w Polsce wydano ENA, istnieje możliwość kwestionowania przed organami w Polsce decyzji stanowiącej podstawę wydania ENA. Najczęściej jest nią postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania, dążąc do jego uchylenia lub wynegocjowania innego środka zapobiegawczego.

W przypadku gdy uda się doprowadzić do uchylenia postanowienia o areszcie tymczasowym będącym podstawą ENA, wówczas zagraniczne organy ścigania zostaną niezwłocznie poinformowane o jego cofnięciu przez sąd.

Warto zatem podjąć stosowne działania celem obrony przed ENA zarówno w państwie jego wydania, jak i w państwie jego wykonania. 

Czy europejski nakaz aresztowania (ENA) jest tym samym co Europejski Nakaz Dochodzeniowy (END)?

Nie, Europejski Nakaz Dochodzeniowy (END) jest innym środkiem stosowanym przez pańśtwa UE w razie konieczności przeprowadzenia lub uzyskania dowodu, który znajduje się lub może zostać przeprowadzony na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej.

END nie zmierza do aresztowania i przekazania osoby, a do przeprowadzenia określonej czynności dowodowej w innym kraju, np. przesłuchania podejrzanego w trybie END.

Organy ścigania celem przeprowadzenia czynności z podejrzanym lub oskarżonym znacznie chętniej wydają ENA niż END, dlatego ważny jest udział obrońcy i złożenie odpowiednich wniosków w toku postępowania karnego.

Czy aresztowanie w państwie wykonania ENA zostanie zaliczone do czasu faktycznego pozbawienia wolności w sprawie?

Co do zasady, na poczet orzeczonej lub wykonywanej kary pozbawienia wolności powinien zostać zaliczony okres faktycznego pozbawienia wolności w państwie wykonania ENA w związku z przekazaniem osoby ściganej. Warto skorzystać z pomocy obrońcy, który pomoże dopilnować tej kwestii.

Jaką rolę odgrywa wzajemne uznawanie orzeczeń karnych w procedurze europejskiego nakazu aresztowania?

Wzajemne uznawanie orzeczeń karnych w Unii Europejskiej stanowi fundament procedury europejskiego nakazu aresztowania, umożliwiając skuteczne wykonywanie orzeczeń sądowych w innych państwach członkowskich. Dzięki zasadzie wzajemnego uznawania orzeczeń eliminowana jest konieczność długotrwałych procedur ekstradycyjnych, co znacząco przyspiesza ściganie przestępców na terenie Unii Europejskiej.

---

Europejski nakaz aresztowania a ekstradycja

Decyzja ramowa wyraźnie traktuje ENA jako odrębną instytucję niż ekstradycja. Jednakże skutki i ogólna koncepcja obu instytucji są porównywalne.

Zgodnie z postanowieniami decyzji ENA znosi dotychczasowy system ekstradycji między państwami członkowskimi oparty na Konwencji o ekstradycji z 13 grudnia 1957 r. i zastępuje go systemem przekazywania osób między organami sądowymi.

W stosunkach państw UE z innymi krajami nadal obowiązują procedury ekstradycyjne. 

Między ENA a ekstradycją wyróżnić można następujące różnice:

• ENA może być wydany przez krajowy organ sądowy w stosunku do obywateli każdego z państw członkowskich UE (np. polska prokuratura może wnioskować nie tylko o obywatela Polski, ale również np. Niemiec czy Włoch),
• ENA nie można wydać w stosunku do obywateli państw spoza UE (w relacjach z państwami spoza UE nadal obowiązuje ekstradycja),
• ENA w przeciwieństwie do ekstradycji nie odnosi się do relacji międzypaństwowych na poziomie centralnym, a jedynie do stosunków między organami sądowymi państw członkowskich (procedura ENA realizowana jest bezpośrednio między organami wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich bez udziału władzy politycznej).

---

Europejski nakaz aresztowania w praktyce

Stosowanie ENA cieszy się dużą popularnością przez organy ścigania w Polsce i w Unii Europejskiej.

Czas od wydania ENA do zatrzymania ściganego i przetransportowania ściganego do Polski zależy od państwa wykonującego ENA. Proces ten z reguły odbywa się szybko.

ENA obejmuje nie tylko najpoważniejsze przestępstwa. Może mieć zastosowanie w stosunku do wszystkich czynów, które w świetle prawa obowiązującego w państwie wydającym nakaz, zagrożone są karą co najmniej roku pozbawienia wolności. Może być także stosowana, gdy zapadł wyrok lub wydano środek zabezpieczający o wymiarze co najmniej czterech miesięcy.

Oznacza to, że w świetle obowiązującego w Polsce prawa karnego ściganiem na podstawie Europejskiego Nakazu Aresztowania można obejmować w dużej mierze podejrzanych o popełnienie przestępstw pospolitych (rozboje, pobicia, kradzież z włamaniem, wymuszenie rozbójnicze, oszustwo).

Dlatego szczególnie ważna jest pomoc obrońcy, który zweryfikuje stosowane przez organy środki, możliwości ich wdrożenia i wykonania oraz może podjąć kroki celem ich uchylenia lub zmiany.