Urlop na żądanie a zwolnienie od pracy z powodu siły wyższej

W dniu 26 kwietnia 2023 r. weszła do Kodeksu pracy nowelizacja „work-life balance”, która wprowadziła m. in. tzw. urlop z powodu siły wyższej. Wiele osób zadaje sobie pytanie – co w takim razie z urlopem na żądanie, który też przysługuje w nieprzewidzianych okolicznościach. Zarówno pracownicy jak i pracodawcy mają problem z rozróżnieniem tych dwóch instytucji. Czym tak właściwie jest urlop z powodu siły wyższej i po co został wprowadzony? Który urlop lepiej wykorzystać w nagłych sytuacjach? Wszelkie wątpliwości wyjaśniamy w niniejszym artykule.

Urlop na żądanie

Urlop na żądanie to część urlopu wypoczynkowego w wymiarze 4 dni w ciągu roku kalendarzowego, która może zostać przez pracownika wykorzystana bez wcześniejszego składania wniosku. Oznacza to, że pracownik może nawet w ten sam dzień poinformować pracodawcę, że nie przyjdzie do pracy i że chciałby skorzystać z urlopu na żądanie. Pracownik nie musi tłumaczyć pracodawcy dlaczego korzysta z takiego urlopu, powinien jednak poinformować pracodawcę o swojej nieobecności przed rozpoczęciem pracy w danym dniu. Urlop na żądanie wlicza się do 20 lub 26 dniowego wymiaru urlopu wypoczynkowego. Urlop na żądanie jest w 100 % płatny – tak jak pozostała część urlopu wypoczynkowego. Pracodawca co do zasady powinien udzielić urlopu na żądanie. Odmowa udzielenia urlopu może mieć miejsce tylko w wyjątkowych przypadkach (np. uzasadnionych organizacją pracy).

„Urlop” z powodu siły wyższej

Choć potocznie nazywa się go urlopem, zgodnie z przepisami jest to tak naprawdę zwolnienie od pracy z powodu siły wyższej. Takie zwolnienie przysługuje pracownikowi w wymiarze 2 dni (lub 16 godzin) w ciągu roku i nie wlicza się do wymiaru urlopu wypoczynkowego, co oznacza, że można je wykorzystać poza 20 lub 26 dniami urlopu. Zwolnienie to nie ma nic wspólnego z urlopem na żądanie, co oznacza, że jego wykorzystanie nie zabiera pracownikowi możliwości skorzystania w innym czasie z urlopu na żądanie.

Zwolnienie to może być wykorzystane wyłącznie z powodu działania sił wyższych – w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, kiedy niezbędna jest natychmiastowa obecność pracownika. Żądanie wykorzystania takiego zwolnienia może być zgłoszone najpóźniej w dniu jego wykorzystania. Przepisy nie określają jednak, czy pracownik musi zgłosić taki wniosek przed rozpoczęciem pracy. Pracownik swój wniosek uzasadnić – przynajmniej wskazując, iż zachodzi pilna sprawa rodzinna. Istnieją jednak poważne wątpliwości, czy pracodawca może żądać bardziej szczegółowego wyjaśnienia od pracownika – wiązałoby się to bowiem z przetwarzaniem danych osób trzecich, które pracownikami nie są. Należy więc przyjąć, iż samo wskazanie, że zachodzi sytuacja o której mowa w przepisie, jest już wystarczającym uzasadnieniem. W przypadku takiego uzasadnienia – pracodawca ma obowiązek udzielić zwolnienia.

Pracownik za okres tego zwolnienia zachowuje prawo do połowy wynagrodzenia.

Zestawienie różnic

Wobec powyższego, najważniejsze różnice pomiędzy urlopem na żądanie a zwolnieniem z powodu siły wyższej przedstawiają się następująco:

Z powyższego wynika, że choć oba urlopy są do siebie podobne, to nie mają zastosowania w tych samych sytuacjach. Może zdarzyć się jednak, że pracownik, chcąc otrzymać całość wynagrodzenia, zamiast skorzystać ze zwolnienia z powodu siły wyższej pracownik weźmie urlop na żądanie – urlopu tego nie trzeba bowiem uzasadniać.

W przypadku bardziej szczegółowych pytań w zakresie urlopów oraz ich rozliczania, a także innych zmian w Kodeksie pracy zachęcamy do kontaktu ze specjalistami z działu prawa pracy naszej Kancelarii pod adresem: info@dudkowiak.com