Umowy i transakcje handlowe: Nowelizacja Kodeksu cywilnego – zmiany w przepisach o wyzysku

W wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów opublikowane zostały założenia do projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, przewidujący nowelizację przepisów dotyczących instytucji wyzysku, uregulowanej w przepisie art. 388 Kodeksu cywilnego.

Przewidywane zmiany mają dotyczyć:

1. wprowadzenia dodatkowej przesłanki w postaci braku rozeznania – w dotychczas obowiązującej wersji przepisu art. 388 KC wyzysk występuje w razie wyzyskania przymusowego położenia, niedołęstwa lub niedoświadczenia drugiej strony. Planowane zmiany przewidują dodanie do tego katalogu także alternatywnej okoliczności w postaci wyzyskania „braku rozeznania” drugiej strony.  Według założeń autorów projektu brak rozeznania to „brak wiedzy niezbędnej do odpowiedzialnego rozważenia celowości i skutków zawarcia proponowanej umowy. Przesłanka ta nie zawiera elementu oceny, zwłaszcza nie odnosi się do winy”;
2. ustanowieniu domniemania, zgodnie z którym jeżeli wartość świadczenia jednej ze stron przewyższa dwukrotnie wartość świadczenia wzajemnego, domniemywa się, że przewyższa je w stopniu rażącym;
3. pozostawieniu do uznania strony, czy umowa ma zostać zmieniona czy unieważniona – w obecnym stanie prawnym strona wyzyskana jest uprawniona co do zasady do żądania zrównoważenia świadczeń (zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia świadczenia jej należnego). Natomiast unieważnienie umowy jest możliwe wyłącznie dopiero gdyby zrównoważenie świadczeń było nadmiernie utrudniony. Projektowane zmiany mają pozostawiać stronie wyzyskanej do wyboru jedno z alternatywnych uprawnień w postaci zmiany umowy poprzez zrównoważenie wzajemnych świadczeń stron albo unieważnienia umowy;
4. wprowadzenia instytucji przedawnienia roszczeń strony wyzyskanej – w świetle obecnej regulacji strona wyzyskana może skorzystać z przysługujących jej uprawnień do żądania zmiany lub unieważnienia umowy w terminie zawitym 2 lat. Po upływie tego terminu, jeżeli strona wyzyskana nie złoży pozwu do sądu, jej uprawnienia wygasają. Proponowane zmiany przewidują, że realizacja uprawnień będzie podlegać przedawnieniu. Na skutek przedawnienia roszczenie nie wygasa, lecz przekształca się z mocy prawa w roszczenie naturalne. Na skutek podniesienia zarzuty przedawnienia, powództwo co do zasady podlega oddaleniu. Jednakże ze względu na zasady słuszności sąd może nie uwzględnić zarzutu przedawnienia i uwzględnić żądanie pozwu;
5. wydłużenia okresu ochrony – strona wyzyskana będzie mogła dochodzić roszczeń z tytułu wyzysku w ciągu 6 letniego okresu przedawnienia liczonego na zasadach ogólnych zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego.

Do tej pory nie został opublikowany jeszcze dokładny projekt ustawy nowelizującej, stąd też nie jest znane dokładne brzmienie proponowanych zapisów zmienionego art. 388 KC. Z pewnością jednak opublikowany opis założeń ustawodawcy wskazuje na daleko idące zmiany mogące istotnie rzutować na rozmaite umowy takie jak umowy kredytu konsumenckiego, umowy zawierane z osobami starszymi, umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa przy okazji prezentacji produktów o właściwościach zdrowotnych lub produktów codziennego użytku, a także umowy w obrocie profesjonalnym zawierane z wykorzystaniem dominującej pozycji jednej ze stron, zastrzegające nieproporcjonalne świadczenia wzajemne stron (np. umowy franczyzy).