Przełomowe orzeczenie Sądu Najwyższego w sprawie ustalenia lub zmiany płci – nie musisz już pozywać swoich rodziców! 

Dnia 4 marca 2025 r. pełny skład Izby Cywilnej Sądu Najwyższego podjął uchwałę, która zmienia dotychczasową procedurę ustalania i zmiany oznaczenia płci w aktach stanu cywilnego. Sąd uznał, że takie postępowanie powinno toczyć się w trybie nieprocesowym, a podstawą prawną jest analogiczne zastosowanie art. 36 Ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego z 2014 r.. Tym samym osoby wnioskujące o zmianę oznaczenia płci nie będą już musiały pozywać swoich rodziców, co eliminuje liczne komplikacje prawne i emocjonalne.

Rozbieżności w orzecznictwie – dlaczego konieczna była interwencja Sądu Najwyższego?

Podjęcie tej uchwały było konsekwencją wniosku Prokuratora Generalnego, który zwrócił się o rozstrzygnięcie istotnej rozbieżności w orzecznictwie. Problem dotyczył pytania: czy w sprawie ustalenia lub zmiany płci, osoby transseksualne pozostające w związku małżeńskim lub posiadającą dzieci, po stronie pozwanej muszą wystąpić, obok żyjących rodziców, nierozwiedziony małżonek lub dzieci powoda, a ich współuczestnictwo ma charakter współuczestnictwa jednolitego.

Rozbieżności wynikały z wcześniejszych wyroków Sądu Najwyższego:

• z 10 stycznia 2019 r., II CSK 371/18. – uznano, że charakter więzi prawnych łączących osobę transseksualną ubiegającą się o zmianę płci metrykalnej z jej nierozwiedzionym małżonkiem oraz dziećmi przesądza o koniecznym i jednolitym współuczestnictwie tych osób w postępowaniu (art. 73 § 2 w zw. z art. 72 § 2 k.p.c.).
• z 2019 r. (II CSK 371/18) –  stwierdzono, że w sprawach o ustalenie zmiany płci bierną legitymację procesową posiadają wyłącznie rodzice powoda, a w przypadku ich śmierci – kurator ustanowiony przez sąd.

Ujednolicenie rozbieżności w orzecznictwie jest niezbędne ze względu na konieczność zapewnienia spójności prawa, a także ochrony praw osób ubiegających się o ustalenie lub zmianę płci. Podjęcie przez Sąd Najwyższy uchwały w tym zakresie pozwoli na wypracowanie jednolitego standardu postępowania. Zapewni ono stabilność orzecznictwa oraz właściwą ochronę praw podmiotów uczestniczących w tych postępowaniach.

Koniec z pozywaniem bliskich – co zmienia nowe orzeczenie?

W dotychczasowej praktyce orzeczniczej oraz stosowanym przez sądy modelu postępowania sprawy dotyczące zmiany oznaczenia płci były rozpatrywane na podstawie art. 189 k.p.c. Osoby transseksualne, chcąc zmienić płeć w aktach stanu cywilnego, musiały wytaczać powództwo przeciwko swoim rodzicom. Taka praktyka:

• powodowała stres i konflikty rodzinne,
• narażała rodziców na konieczność składania zeznań przeciwko własnemu dziecku,
• utrudniała procedurę i wydłużała czas oczekiwania na orzeczenie sądu.

W niektórych przypadkach pozwanymi byli również małżonek i dzieci powoda. Nowa uchwała znosi tę konieczność, wprowadzając postępowanie nieprocesowe, które eliminuje wymóg pozywania innych osób.

Postępowanie nieprocesowe – prostsza i mniej konfliktowa ścieżka prawna

Postępowanie nieprocesowe eliminuje konieczność zachowania dwustronności postępowania. Może toczyć się wyłącznie z udziałem jednej strony, jeśli wynik sprawy dotyczy tylko jej praw, bez konieczności występowania drugiego podmiotu w postaci pozwanego. Należy zaznaczyć, że proces sądowy opiera się na założeniu istnienia sporu prawnego między stronami o przeciwstawnych interesach.

Natomiast sprawy dotyczące zmiany płci nie wynikają z takiego konfliktu, lecz z potrzeby potwierdzenia określonego stanu faktycznego i prawnego. Ponadto, wyrok wydany w trybie art. 189 k.p.c. ma skutek wyłącznie między stronami postępowania.

Postanowienie wydane w postępowaniu nieprocesowym, na podstawie przepisów prawa o aktach stanu cywilnego, ma co do zasady skuteczność erga omnes. Oznacza to, że obowiązuje ono wobec wszystkich.

Kto może wystąpić z wnioskiem o zmianę oznaczenia płci?

Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego, zmiana oznaczenia płci w akcie urodzenia może nastąpić wyłącznie na wniosek osoby, której akt dotyczy. Sąd Najwyższy uznał, że decyzja o zmianie oznaczenia płci dotyczy fundamentalnych aspektów życia danej osoby i powinna być podejmowana wyłącznie przez nią.

Niemniej jednak, Sąd Najwyższy wskazał również, że oprócz wnioskodawcy uczestnikiem postępowania może być tylko jego małżonek. Postępowanie dotyczące zmiany oznaczenia płci w akcie urodzenia bezpośrednio odnosi się do praw osobistych wnioskodawcy. Z tego względu uzasadnione jest jak najwęższe rozumienie interesu prawnego w tego typu sprawach.

Jednak jeśli wnioskodawca pozostaje w związku małżeńskim, jego małżonek należy do grona osób, których interes prawny jest bezpośrednio związany z wynikiem postępowania. Tym samym wyczerpuje on przesłanki wynikające z art. 510 § 1 k.p.c.

Co więcej, zdaniem Sądu Najwyższego, ze względu na osobisty charakter spraw dotyczących zmiany oznaczenia płci w akcie urodzenia, prokurator oraz kierownik urzędu stanu cywilnego nie mogą być uznani za podmioty uprawnione do wystąpienia z takim żądaniem.

Jak możemy pomóc?

Zmiana oznaczenia płci w aktach stanu cywilnego to skomplikowany proces prawny, wymagający precyzyjnej znajomości przepisów oraz odpowiedniego przygotowania dokumentacji. Nasi prawnicy specjalizujący się w postępowaniu cywilnym chętnie pomogą Ci przejść przez cały proces krok po kroku.