Przedsiębiorcy: Czy zwalczanie epidemii COVID-19 umożliwia władzy publicznej ingerencję w funkcjonowanie prywatnych przedsiębiorstw?
W obliczu rozszerzającej się epidemii COVID-19 oraz podejmowanych wysiłków w celu jej zwalczenia, pojawiają się wśród przedsiębiorców, w szczególności tych, którzy prowadzą działalność w kluczowych obecnie segmentach gospodarki (np. ochrona zdrowia, przemysł farmaceutyczny i spożywczy, przemysł włókienniczy, energetyka, transport), obawy dotyczące możliwej ingerencji organów władzy publicznej w ich dotychczasowe funkcjonowanie.
Szczególnie istotne jest ustalenie, czy i na jakich zasadach władza publiczna może przejmować składniki majątkowe prywatnych przedsiębiorstw, bądź nakładać na przedsiębiorców obowiązki, nakazy lub zakazy, w celach związanych ze zwalczaniem epidemii COVID-19 lub w innych sytuacjach kryzysowych.
Poniżej przedstawiono najważniejsze przepisy prawne uprawniające władze publiczne do ingerencji w działalność przedsiębiorców w celu zwalczania epidemii COVID-19 lub innych epidemii i sytuacji nadzwyczajnych.
- Ustawa o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych z dnia 2 marca 2020 r.
W pierwszej kolejności przedmiotem badań powinny być przepisy uchwalonej dnia 2 marca 2020 r. tzw. specustawy dotyczącej zwalczania epidemii COVID-19.
Otóż, w myśl przepisu art. 11 ust. 2. w/w specustawy Prezes Rady Ministrów, na wniosek wojewody, po poinformowaniu ministra właściwego do spraw gospodarki może, w związku z przeciwdziałaniem COVID-19, wydawać polecenia obowiązujące osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej oraz przedsiębiorców. Polecenia są wydawane w drodze decyzji administracyjnej, podlegają one natychmiastowemu wykonaniu z chwilą ich doręczenia lub ogłoszenia oraz nie wymagają uzasadnienia.
Wykonywanie poleconych zadań następuje na podstawie umowy zawartej z przedsiębiorcą przez właściwego wojewodę i jest finansowane ze środków budżetu państwa z części budżetowej, której dysponentem jest wojewoda.
Jednakże, prace związane z prowadzeniem przygotowań do realizacji w/w zadań, mające charakter planistyczny, są finansowane ze środków własnych przedsiębiorcy.
W przypadku odmowy zawarcia przez przedsiębiorcę umowy, zadania wykonywane są na podstawie decyzji administracyjnej, która podlega natychmiastowemu wykonaniu.
Polecenia mogą być wydawane także ustnie, telefonicznie, za pomocą środków komunikacji elektronicznej lub za pomocą innych środków łączności. Treść oraz istotne motywy takiego załatwienia sprawy powinny być utrwalone w aktach w formie protokołu lub podpisanej przez stronę adnotacji.
Specustawa w art. 11 ust. 6 i 8 zawiera następujące ograniczenia dotyczące zakresu lub wykonalności poleceń:
- polecenia nie mogą dotyczyć rozstrzygnięć co do istoty sprawy załatwianej w drodze decyzji administracyjnej, a także nie mogą dotyczyć czynności operacyjno-rozpoznawczych, dochodzeniowo-śledczych oraz czynności z zakresu ścigania wykroczeń,
- właściwy minister może wstrzymać wykonanie poleceń i wystąpić z wnioskiem do Prezesa Rady Ministrów o rozstrzygnięcie sporu, przedstawiając jednocześnie stanowisko w sprawie.
- Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z dnia 5 grudnia 2008 r.
W przypadku stan zagrożenia epidemicznego lub stan epidemii na obszarze więcej niż jednego województwa, Minister Zdrowia jest uprawniony na mocy art. 46 ust. 2-4 ustawy do wydania rozporządzenia ogłaszającego ten stan oraz ustanawiającego różnego rodzaju ograniczenia, nakazy i zakazy m.in. w zakresie przemieszczania się, obrotu i używania określonych przedmiotów lub produktów spożywczych, funkcjonowania określonych instytucji i zakładów pracy, czy udostępnienia nieruchomości i dostarczenia środków transportu do działań przeciwepidemicznych.
W dniu 20 marca 2020 r. Minister Zdrowia wydał rozporządzenie w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2. Powyższe rozporządzenie zawiera szereg ograniczeń, zakazów i nakazów, o których wspomniano powyżej. Część z nich bezpośrednio dotyczy przedsiębiorców działających w branży m.in. ochrony zdrowia, gastronomicznej, reklamowej, rozrywkowej, kulturowej, sportowej, czy handlowej.
Zgodnie z art. 46a ustawy, w przypadku wystąpienia stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego o charakterze i w rozmiarach przekraczających możliwości działania właściwych organów administracji rządowej i organów jednostek samorządu terytorialnego, Rada Ministrów może określić, w drodze rozporządzenia, zagrożony obszar wraz ze wskazaniem rodzaju strefy, na którym wystąpił stan epidemii lub stan zagrożenia epidemicznego, a także rodzaj stosowanych rozwiązań.
Do najbardziej dotkliwych dla przedsiębiorców rozwiązań określonych w art. 46b ustawy należy m.in.:
- czasowe ograniczenie określonych zakresów działalności przedsiębiorców,
- czasową reglamentację zaopatrzenia w określonego rodzaju artykuły,
- czasowe ograniczenie korzystania z lokali lub terenów oraz obowiązek ich zabezpieczenia,
- nakaz ewakuacji w ustalonym czasie z określonych miejsc, terenów i obiektów,
- nakaz lub zakaz przebywania w określonych miejscach i obiektach oraz na określonych obszarach.
Jednakże, najdalej idące uprawnienie przyznane władzom publicznym znalazło wyraz w art. 46d ust. 5 ustawy, zgodnie z którym w przypadku, gdy uzupełnienie rezerw strategicznych przez Agencję Rezerw Materiałowych nie jest możliwe w terminie pozwalającym na skuteczne przeciwdziałanie epidemii właściwy minister albo minister właściwy do spraw zdrowia, w drodze decyzji administracyjnej, zarządza przejęcie na rzecz Skarbu Państwa produktów leczniczych, wyrobów medycznych, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub środków ochrony osobistej niezbędnych dla pacjentów albo sprzętu lub aparatury. Decyzja podlega natychmiastowemu wykonaniu z dniem jej ogłoszenia.
- Ustawa o organizowaniu zadań na rzecz obronności państwa realizowanych przez przedsiębiorców z dnia 23 sierpnia 2001 r.
Na sam koniec warto także zwrócić uwagę na szczególnego rodzaju rozwiązania prawne przyjęte na gruncie ustawy o organizowaniu zadań na rzecz obronności państwa realizowanych przez przedsiębiorców z dnia 23 sierpnia 2001 r.
Ustawa ta reguluje zakres i tryb ustanawiania obowiązków nakładanych na przedsiębiorców w związku między innymi z mobilizacją gospodarki i zewnętrznym zagrożeniem dla bezpieczeństwa narodowego, a także w sytuacjach zagrożenia zdrowia ludzkiego lub życia.
Przepisy ustawy mają zastosowanie do przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu gospodarczym i obronnym, to jest przedsiębiorców realizujących zadania wymienione w art. 3, a więc m.in. w zakresie energetyki, farmacji, ochrony zdrowia, usług pocztowych, telekomunikacyjnych, kolportażu, nadawania programów radiowych i telewizyjnych, czy też produkcji i dystrybucji środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego.
Przedsiębiorcy o szczególnym znaczeniu gospodarczym i obronnym są wymienieni w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie wykazu przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu gospodarczo-obronnym z dnia 3 listopada 2015 r.
Skontaktuj się z nami
65-071 Zielona Góra +48 61 853 56 48kancelaria@dudkowiak.com