Polskie obywatelstwo dopiero po 15 latach? Polityczna demonstracja przed wyborami

Nowy projekt ustawy o zmianie ustawy o obywatelstwie polskim zakłada znaczne wydłużenie okresu legalnego pobytu w Polsce w celu pogłębienia integracji cudzoziemców i dostosowania przepisów do standardów europejskich. W rzeczywistości jednak propozycja ta wywołuje istotne wątpliwości.

Co przewiduje projekt ustawy?

Projektowana nowelizacja dotyczy art. 30 ust. 1 pkt 1 ustawy o obywatelstwie polskim. Przepis ten w jego obecnym brzmieniu umożliwia uznanie cudzoziemca za obywatela polskiego pod warunkiem nieprzerwanego pobytu w Polsce od co najmniej 3 lat na podstawie zezwolenia na pobyt stały, pobyt rezydenta długoterminowego UE lub prawa stałego pobytu.

Ponadto, przepisy ustawy wymagają od cudzoziemca także posiadania:

• stabilnego źródła dochodu,
• tytułu prawnego do lokalu mieszkalnego oraz
• znajomości języka polskiego na poziomie co najmniej B1.

Jak widać, jest to jeden z rodzajów nabycia obywatelstwa polskiego potocznie zwanego naturalizacją.

Projekt złożony do Sejmu zakłada wydłużenie wymaganego okresu nieprzerwanego pobytu z 3 do 10 lat, bez zmiany pozostałych warunków, a nowe przepisy miałyby zastosowanie jedynie do wniosków składanych po wejściu w życie nowelizacji.

Tło polityczne nowelizacji

Projekt ustawy został złożony przez grupę posłów partii Prawo i Sprawiedliwość, która nie posiada obecnie większości parlamentarnej, a jego pojawienie się w Sejmie na kilka tygodni przed wyborami prezydenckimi (zaplanowanymi na 18 maja 2025 r.) może rodzić pytania o rzeczywisty cel legislacyjny.

W uzasadnieniu nowelizacji dominują odwołania do integracji, potrzeby „głębszego związania cudzoziemca z państwem” oraz przykładów z innych krajów UE, takich jak Włochy czy Austria, gdzie obowiązują dłuższe okresy pobytowe.

Jednocześnie w uzasadnieniu szczególnie podkreślono wysoką skalę imigracji obywateli Ukrainy – szacowaną na 1,5 miliona osób w 2023 roku – i to właśnie ta grupa została niejako w sposób pośredni wskazana jako główny przedmiot obaw autorów projektu, gdyż to właśnie ona potencjalnie może pretendować na obywatelstwo polskie.

Obywatelstwo w praktyce – ile lat naprawdę trzeba czekać?

Jednak stwierdzenia, jakoby cudzoziemcy mogli uzyskać polskie obywatelstwo po 3 latach pobytu z prawnego i praktycznego punktu widzenia są błędne. Aby cudzoziemiec mógł ubiegać się o uznanie za obywatela po 3 latach, musi najpierw uzyskać zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE lub zezwolenie na pobyt stały.

Zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE wymaga minimum 5 lat legalnego, nieprzerwanego pobytu w Polsce (z wyjątkami przewidzianymi w ustawie o cudzoziemcach), a sama procedura uzyskania decyzji o takim zezwoleniu trwa często wiele miesięcy, a nawet kilka lat.

Zezwolenie na pobyt stały natomiast mogą uzyskać co do zasady albo osoby będące dziećmi lub małżonkami obywateli polskich albo osoby mający pochodzenie polskie. Pozostałe grupy cudzoziemców uprawnieni do ubiegania się o ten typ zezwolenia są tak nieliczni, że trudno byłoby widzieć w nich zagrożenie dla państwa (np. ofiary handlu ludźmi lub osoby którym nadano status uchodźcy mieszkający w Polsce przez co najmniej 5 lat).

W konsekwencji, aby cudzoziemiec mógł spełnić wszystkie wymogi uznania go za obywatela polskiego na podstawie art. 30 ust. 1 pkt 1, musi realnie mieszkać w Polsce co najmniej 9-10 lat, a biorąc pod uwagę czas trwania procedur legalizacyjnych, nawet do 12 lat.

Projektowana zmiana nie likwiduje tej drogi, ale przedłuża jeden z jej etapów – w sposób, który wydaje się nieproporcjonalny do realiów i może mieć efekt jedynie emocjonalny.

Z tego względu projekt może być odbierany jako element politycznego sygnału w debacie publicznej dotyczącej migracji, a nie jako rezultat rzeczywistej analizy obowiązujących przepisów i ich skuteczności.

Co się zmieni?

Z perspektywy praktyki prawniczej, projektowana zmiana nie rozwiązuje żadnego dostrzegalnego problemu systemowego. W praktyce nie odnotowuje się przypadków nadużyć w procedurze uznania za obywatela polskiego po 3 latach. Wprost przeciwnie, liczba osób spełniających te warunki jest ograniczona ze względu na czasochłonność i wieloetapowość procesu legalizacji pobytu.

Wydłużenie okresu z 3 do 10 lat będzie miało zastosowanie do wąskiej grupy cudzoziemców, którzy i tak muszą wcześniej spełnić restrykcyjne wymogi pobytowe i integracyjne. Nowelizacja nie dotyczy także szczególnych kategorii cudzoziemców (np. małżonków obywateli RP, osób z Kartą Polaka, uchodźców), wobec których obowiązują inne terminy i zasady.

Z punktu widzenia polityki imigracyjnej, projektowana zmiana może wręcz osłabić motywację cudzoziemców do dążenia do pełnej integracji z państwem polskim, jeżeli perspektywa uzyskania obywatelstwa stanie się zbyt odległa i trudna do osiągnięcia. To z kolei może negatywnie wpłynąć na migrację zarobkową do Polski i sytuację na krajowym rynku pracy.

Jakie są perspektywy zmian?

Choć projekt ustawy wzbudza zainteresowanie medialne i emocje społeczne, jego dalszy los w procesie legislacyjnym pozostaje niepewny. W obecnym układzie politycznym brak jest większości zdolnej do przegłosowania tego typu zmiany, a samo uzasadnienie – pomimo rozbudowanej struktury – nie odnosi się wprost do rzeczywistych problemów wynikających z obecnie obowiązujących przepisów.

Nasza kancelaria będzie na bieżąco monitorować dalsze prace legislacyjne nad omawianym projektem. W razie jakichkolwiek pytań dotyczących procedury uznania za obywatela polskiego, zezwoleń na pobyt długoterminowy UE czy możliwości uzyskania obywatelstwa w oparciu o inne podstawy – pozostajemy do Państwa dyspozycji.