Ochrona praw artysty wykonawcy w świetle wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 14 listopada 2019 r.

Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w dniu 14 listopada 2019 r. w sprawie Spedidam, C-484/18, wydał wyrok, w którym dokonał wykładni przepisów art. 2 lit. b) i art. 3 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 22.5.2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (Dz. Urz. L z 2001 r. Nr 167, s. 10).

Zgodnie z przepisem art. 2 lit. b) powyższej dyrektywy, Państwa Członkowskie przewidują wyłączne prawo do zezwalania lub zabraniania bezpośredniego lub pośredniego, tymczasowego lub stałego zwielokrotniania utworu, przy wykorzystaniu wszelkich środków i w jakiejkolwiek formie, w całości lub częściowo dla artystów wykonawców – w odniesieniu do utrwaleń ich przedstawień.

Na podstawie art. 3 ust. 2 lit. a) powyższej dyrektywy, Państwa Członkowskie powinny przewidzieć wyłączne prawo do zezwalania lub zabraniania na jakiekolwiek podawanie do publicznej wiadomości utworów, drogą przewodową lub bezprzewodową, w taki sposób, że osoby postronne mają do nich dostęp w wybranym przez siebie miejscu i czasie dla artystów wykonawców – w odniesieniu do utrwaleń ich przedstawień.

Wyżej cytowane przepisy dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 22.5.2001 r. nakładają zatem obowiązek ustanowienia przez Państwa Członkowskie UE przepisów, które nadadzą artystom wykonawcom wyłączne prawo do zezwalania lub zabraniania określonego zwielokrotniania lub podawania do publicznej wiadomości ich utworów w odniesieniu do utrwaleń ich przedstawień.

Dokonując wykładni tych przepisów Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że ochrona przyznana artystom wykonawcom powinna mieć szeroki zakres, przy czym ochrona ta obejmuje zarówno posiadanie praw zagwarantowanych na mocy art. 2 lit. b) i art. 3 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2001/29, jak również uwzględnia wykonywanie tych praw (por. wyrok Soulier i Doke, C‑301/15).

TSUE wskazał również, że prawa ustanowione w analizowanych przepisach mają charakter prewencyjny, dlatego wszelkie zwielokrotnianie lub publiczne udostępnianie utrwaleń przedstawień wymaga uprzedniej zgody artystów wykonawców, za zastrzeżeniem wyjątków i ograniczeń sformułowanych w art. 5 w/w dyrektywy (zob. wyrok Renckhoff, C‑161/17).

Co jednak najważniejsze, Trybunał orzekł, że analizowane przepisy nie stoją one na przeszkodzie wprowadzeniu regulacji krajowej, zgodnie z którą w dziedzinie wykorzystania audiowizualnych zapisów archiwalnych przez wyznaczoną w tym celu instytucję, istnieje wzruszalne domniemanie udzielenia zezwolenia przez artystę wykonawcę na utrwalenie i wykorzystanie jego wykonania, gdy ten artysta wykonawca uczestniczy w rejestracji utworu audiowizualnego dla celów nadawania.

W rezultacie, wyrok ten liberalizuje ochronę przyznaną artystom wykonawcom na gruncie dyrektywy 2001/29, albowiem dopuszcza ustanowienie przepisów krajowych wprowadzających instytucję domniemania udzielenia zezwolenia w wyżej określonej sytuacji faktycznej. Domniemanie te oczywiście jest wzruszalne, a zatem może zostać obalone w drodze procesu sądowego, co jednak stwarza po stronie artystów wykonawców (lub ich następców prawnych) konieczność przedstawienia dowodów, iż zezwolenia takiego nie udzielono. Strona słabsza ponosi zatem ciężar dowodu w tym zakresie.

Niezależnie od powyższego należy mieć na uwadze fakt, iż ustanowienie takiego domniemania w żaden sposób nie pozbawia artystów wykonawców prawa do otrzymania wynagrodzenia za korzystanie z ich utworów.