Między wdzięcznością a prawem- kiedy darowizna może wrócić do darczyńcy?

Sąd Okręgowy w Warszawie, wyrokiem z dnia 27 stycznia 2025 r. (sygn. I C 429/21), oddalił powództwo trzech córek zmarłej Spadkodawczyni, które żądały zobowiązania wnuczki Spadkodawczyni do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie zwrotu nieruchomości darowanej ich matce.

Czy brak opieki to rażąca niewdzięczność?

Główną podstawą roszczenia był zarzut rażącej niewdzięczności obdarowanej wobec darczyńcy- swojej babci. Spór toczył się wobec mieszkania w Warszawie, które Spadkodawczyni darowała swojej wnuczce, zachowując w nim prawo do zamieszkania. W związku z pogarszającym się stanem zdrowia, Spadkodawczyni odwołała darowiznę, zarzucając wnuczce brak pomocy, zarówno fizycznej, jak i finansowej. Po jej śmierci do sprawy przystąpiły córki jako spadkobierczynie testamentowe, podtrzymując żądanie odwołania darowizny.

Niemniej jednak, Sąd uznał, że przesłanka rażącej niewdzięczności, przewidziana w art. 898 § 1 Kodeksu cywilnego, nie została w niniejszej sprawie spełniona. Zebrany materiał dowodowy wykazał, że wnuczka, w ramach swoich możliwości, udzielała pomocy babci, organizowała transport, zajmowała się sprawami dnia codziennego i proponowała różne formy wsparcia.

Odmowa przejęcia całodobowej opieki nie była wynikiem złej woli, lecz wynikała z obiektywnych uwarunkowań takich jak praca zawodowa, opieka nad dziećmi, trudności mieszkaniowe. Sąd wskazał, że konflikty rodzinne oraz niezadowolenie darczyńcy z zakresu udzielanej pomocy nie są wystarczające, by uznać je za przejaw kwalifikowanej niewdzięczności.

Wyrok warszawskiego sądu rozwiewa wątpliwości

W uzasadnieniu powołano się na jednolite orzecznictwo Sądu Najwyższego, zgodnie z którym rażąca niewdzięczność to zachowanie obdarowanego nacechowane złą wolą, godzące w podstawowe zasady lojalności i wdzięczności wobec darczyńcy. Nie obejmuje ona natomiast sporów, różnicy oczekiwań czy zwykłych konfliktów rodzinnych, nawet jeśli prowadzą do zerwania kontaktów.

Sąd podkreślił w wyroku, iż „odmowa pozwanej całodobowej opieki nad babcią, z uwagi na jej sytuację życiową, była zrozumiała, w pierwszej kolejności powinny były ją wykonywać córki pierwotnej powódki, zaś zachowanie pozwanej wobec babci jeszcze przed znacznym pogorszeniem się jej stanu zdrowia- czyli oferowanie swojej opieki na tyle, na ile była ona możliwa, znaczna pomoc finansowa- nie stanowi znamion zachowania świadomie i uporczywie szkodliwego, nacechowanego złą wolą”.

Darowizna a zobowiązania? Co wynika z przepisów

Darowizna jest świadczeniem nieodpłatnym, co oznacza, że nie rodzi po stronie obdarowanego obowiązku świadczenia wzajemnego. Choć w relacjach rodzinnych często występują oczekiwania pomocy i opieki, to brak takiego obowiązku wynika wprost z przepisów.

Zgodnie z przepisami, obowiązek opieki może wynikać tylko z innych źródeł, takich jak:

• przepisy alimentacyjne.
• postanowienia umowy darowizny (np. polecenie).
• czy relacje prawne typu dożywocie.

Jak zabezpieczyć swoje interesy jako darczyńca?

Zgodnie z art. 898 § 1 k.c., darczyńca może odwołać darowiznę już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Przepis ten znajduje zastosowanie tylko w wyjątkowych sytuacjach- musi zaistnieć świadome, nacechowane złą wolą, jednoznacznie negatywne działanie lub zaniechanie obdarowanego, godzące w darczyńcę. Sąd Najwyższy wskazuje, że zachowania te muszą być nie tylko moralnie naganne, ale również odbierane jako drastyczne naruszenie zasad współżycia społecznego.

Jeśli darczyńca chce zabezpieczyć się na przyszłość, może, zamiast darowizny, rozważyć inne instrumenty prawne, takie jak:

• umowa dożywocia (art. 908 k.c.), w której obdarowany zobowiązuje się do zapewnienia dożywotniego utrzymania darczyńcy.
• ustanowienie służebności osobistej mieszkania (art. 296 i 303 k.c.).
• odpowiednie zapisy w testamencie z klauzulami warunkowymi lub poleceniami testamentowymi.

Opisywana sprawa jest przykładem na to, jak bardzo emocjonalne i złożone mogą być sprawy związane z darowiznami w rodzinie. Dla stron takich sporów to nie tylko kwestia praw majątkowych, ale także rozczarowań i oczekiwań związanych z opieką i wzajemnym wsparciem.

Z prawnego punktu widzenia, samo subiektywne odczucie darczyńcy, że został opuszczony czy zawiedziony, nie wystarczy- konieczne jest wykazanie, że obdarowany dopuścił się zachowania rażąco sprzecznego z zasadami współżycia społecznego.

Myślisz o przekazaniu majątku bliskim?

Możliwość dokładnego uregulowania wzajemnych zobowiązań w umowie, zabezpieczenia własnych potrzeb na przyszłość oraz jasnego określenia intencji stron może w przyszłości zapobiec sporom, które- jak w niniejszym przypadku- potrafią ciągnąć się latami.

Warto zadbać o zapisy, które wyeliminują nieporozumienia w przyszłości.
Skontaktuj się z naszym zespołem ekspertów– doradzimy Ci wybrać właściwe rozwiązania.